Το κυνήγι είναι μία από τις παλιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Στη διάρκεια της μακραίωνης και αδιάλειπτης ιστορίας του είχε μεγάλες διακυμάνσεις, αλλά ποτέ δεν έπαψε να αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της κουλτούρας των λαών…

Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η πανίδα και ο άνθρωπος συνδέθηκαν μέσω της θήρας. Αν και η ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας κατά την αρχαϊκή και την κλασσική περίοδο, έλυσαν το διατροφικό πρόβλημα, το κυνήγι συνέχισε να έχει σημαντικό ρόλο στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Η θήρα για τους αρχαίους προγόνους μας είναι δημοκρατικό δικαίωμα και ασκείται από όλους τους πολίτες, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση. Σε αντίθεση με άλλους πολιτισμούς (Πέρσες, Αιγύπτιοι) που το δικαίωμα ανήκει μόνο στους βασιλιάδες και τους ευγενείς.

Παιδαγωγικό μέσο το κυνήγι

Οι αρχαίοι Έλληνες έτρεφαν ιδιαίτερο σεβασμό για την άγρια ζωή και θεωρούσαν τη δραστηριότητα του κυνηγίου άξια επαίνου. Ένα στοιχείο, που ιστορικά διατηρήθηκε στη χώρα μας μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Οι αρχαίοι θεωρούσαν το κυνήγι άριστο μέσο διαπαιδαγώγησης των νέων, γεγονός που αναδεικνύεται στο έργο του Ξενοφώντα “Κυνηγετικός”, που μεταξύ άλλων αναφέρει, ότι το παιδί με συμπληρωμένα τα επτά του χρόνια, μπορεί να έρθει σε επαφή με την κυνηγετική ασχολία. Στην αρχαία Σπάρτη όμως τα αγόρια δεν μπορούσαν να παρευρεθούν στις εκδηλώσεις προς τιμήν της Άρτεμης, της θεάς του κυνηγίου, αν δεν είχαν στο ενεργητικό τους κυνηγετικές εξόδους.

Ανάλογα µε τον τίτλο, το μέγεθος του θηράματος

Το κυνήγι στις αυτοκρατορίες διαφοροποιείται ως προς την κοινωνική του διάσταση και αποκτά χαρακτήρα επίδειξης δύναμης και εξουσίας. Στα βυζαντινά χρόνια (Βυζαντινή αυτοκρατορία) διαφορετικά κυνηγούν οι ανώτερες από τις κατώτερες τάξεις και ως προς την κατηγορία των θηραμάτων και ως προς τον εξοπλισμό. Οι άρχοντες οργανώνουν ομαδικά κυνήγια που κινητοποιούν μεγάλο αριθμό ατόμων (θηρευτές, κυναγωγοί, γερακάρηδες κ.ά) και απολαμβάνουν το κυνήγι των μεγάλων θηλαστικών, όπως τα ελάφια, τις δορκάδες, τις αρκούδες και τα αγριογούρουνα, που τα κατέβαλαν με τα ακόντια, τα τόξα και τις σπάθες. Σε αντίθεση με το φτωχό λαό, το πλείστον αγρότες, που ασχολείται με το κυνήγι των μικρών θηραμάτων (λαγοί, πέρδικες, πάπιες) με πενιχρά μέσα, όπως τα δίχτια και οι παγίδες, που όμως απαιτούν μεγάλη επιδεξιότητα.

Το πάθος των Βυζαντινών για το κυνήγι κυριαρχεί σε πολλές αναφορές, και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα υπερβολής, είναι αυτό του Ανδρόνικου του Νέου, που έτρεφε 1.400 λαγωνικά και 1.000 γεράκια. Αξίζει εδώ η αναφορά, ότι στη χριστιανική θρησκεία, την επίσημη θρησκεία των βυζαντινών από τον 6ο μ.Χ.  αιώνα, οι κυνηγοί έχουν τους προστάτες αγίους τους. Τον Αγ. Ευστάθιο οι ελληνορθόδοξοι και τον Αγ. Ουβέρτο οι καθολικοί.

Η «κλεφτουριά»

Τις συνήθειες των Βυζαντινών με τα ομαδικά και μεγαλειώδη κυνήγια, υιοθέτησαν οι Τούρκοι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Όμως γύρω στο 1600 η νέα τάξη των Οθωμανών γαιοκτημόνων (τσιφλικάδες) περιόρισαν την έκταση που κατείχαν οι Έλληνες καλλιεργητές, οδηγώντας τους περισσότερους από τις εύφορες πεδιάδες στις ορεινές επικράτειες, που η γη ήταν λιγότερο γόνιμη. Αποτέλεσμα ήταν να οδηγηθεί το συντριπτικό ποσοστό των εκδιωχθέντων στην εξαθλίωση και την ασιτία και η μόνη λύση στο επισιτιστικό πρόβλημα να είναι το κυνήγι, που εξαντλούνταν στις πέρδικες και στους λαγούς, που τότε αφθονούσαν. Η παράνομη θήρα αποτελούσε μία μορφή αντίδρασης των ραγιάδων κατά του κατακτητή. Με τη «λαθροθηρία», όχι μόνο να είναι κοινωνικά αποδεκτή, αλλά να αποτελεί δείγμα παλικαριάς και αντίστασης.

Οι επονομαζόμενοι αργότερα “κλέφτες” δεν ήταν παρά οι οπλισμένοι Έλληνες, που έδρασαν αρχικά σαν παράνομοι κυνηγοί και στην πορεία εξελίχθηκαν σε αντάρτες (και ληστές) εναντίον του κατακτητή και εναντίον των προσκυνημένων χριστιανών, των κοτζαμπάσηδων.

Η θήρα ταξινομείται

Στο διάστημα μεταξύ του 17ου και του 19ου αιώνα συντελείται πλήθος αλλαγών που επηρεάζουν σημαντικά τις σχέσεις του ανθρώπου με την άγρια ζωή. Η περίοδος αυτή είναι καταλυτική για τη θήρα σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς κατηγοριοποιούνται τα θηλαστικά και τα πουλιά. Ταυτόχρονα θεσπίζονται οι πρώτοι κανόνες και οι κώδικες του κυνηγίου. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα (μέχρι το 1821) η θήρα παραμένει «σκοτεινή» υπόθεση, λόγω των πολεμικών και των πολιτικών εξελίξεων. Το κυνήγι εξαιτίας της μεγάλης φτώχειας εκείνης της περιόδου, διεξάγεται για καθαρά βιοποριστικούς λόγους. Τρανό παράδειγμα αποτελεί η Μάνη και η νησιωτική Ελλάδα, που η καθημερινή σίτιση στηρίζεται κυρίως στο κυνήγι.

Κώδικας τιµής και ηθικής

Το φρόνημα του κυνηγού και η βαριά κληρονομιά του αντάξιου ονόματός του, τον υποχρεώνει μετά την απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό, να θεσπίσει ένα κώδικα που να τον εκπροσωπεί. Διαμορφώθηκε λοιπόν ένας κώδικας τιμής που στηρίχθηκε καταρχήν στο ρωμαϊκό δίκαιο, που θεωρεί το θήραμα πράγμα κανενός (res nulius), δηλαδή το θήραμα δεν είναι ιδιοκτησία κανενός και ανήκει σε εκείνον που πρώτος το συλλαμβάνει.

Οι βασικές αρχές του κώδικα, που το πνεύμα του αποτελεί στοιχείο παράδοσης και πολιτιστικής εξέλιξης, συνοψίζονται στα παρακάτω:

-Ο κυνηγός θεωρούνταν ανάξιος αν πυροβολούσε θήραμα όταν έπινε νερό, καθώς γινόταν εύκολος στόχος.

-Ποτέ ο κυνηγός δεν είχε στόχο τα μικρά σε ηλικία θηράματα και τα νεογνά.

-Αν το θήραμα δεν καταβαλλόταν με το πρώτο βόλι, ο κυνηγός δεν συνέχιζε την καταδίωξη, αλλά του άφηνε διέξοδο διαφυγής.

-Δεν αφαιρούσε ποτέ περισσότερα από τις ανάγκες του, και στο κυνήγι των πουλιών δεν αφάνιζε το κοπάδι.

Απαγορευτικές διατάξεις µε ουσία

Με την πάροδο του χρόνου ο κώδικας μετατρέπεται σε ουσιαστικά μέτρα για την προστασία των θηραμάτων. Ταυτόχρονα οι κυνηγοί οργανώνονται σε κυνηγετικά σωματεία. Μία σειρά από καινοτόμες νομικές διατάξεις τίθενται σε εφαρμογή, όπως η απαγόρευση της θήρευσης με δίχτυα, ξόβεργες, παγίδες και αγγίστρια. Ακόμα, εφαρμόζεται η απαγόρευση της συλλογής αυγών, η καταστροφή των φωλιών, το κυνήγι των μικρόπουλων, το κυνήγι των σπανίων ειδών, η εμπορία των θηραμάτων, η χρονική διάρκεια της θήρας κ.ά. Και ακόμα, επιβάλλεται το πυροβόλο όπλο ως το μόνο μέσο για το κυνήγι, σε αντίθεση με τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, που χρησιμοποιούν, εκτός του πυροβόλου όπλου, το τόξο και άλλα παραδοσιακά μέσα σύλληψης. 

Το εξιλαστήριο θύμα

Όμως από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και μετά, οι κοσμογονικές αλλαγές στο περιβάλλον και στη κοινωνία επηρέασαν αρνητικά την εικόνα του σημερινού κυνηγού. Το περιβάλλον, στο όνομα μίας ανεξέλεγκτης και κερδοφόρας ανάπτυξης, υποβαθμίστηκε και άλλαξε ριζικά χαρακτήρα. Η άγρια ζωή δέχθηκε μεγάλη πίεση, όπως πιέστηκε και η οικολογική ευαισθησία των ανεπτυγμένων κοινωνιών. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο μέσα στη δίνη των συμφερόντων και των καταστροφικών αλλαγών που συνέβησαν και στη χώρα μας, να βρεθεί το εξιλαστήριο θύμα. Ο μόνος υπεύθυνος όλων των δεινών; Ο κυνηγός… Έτσι, η εικόνα που ηθελημένα προβάλλεται σήμερα για τον κυνηγό, απέχει πολύ από την πραγματική. Με κύριο υπεύθυνο την πολιτεία, που σε αντιπαράθεση με το πνεύμα και την προσφορά του κυνηγιού, προσπαθεί με κάθε τρόπο να το απαξιώσει και να το διαγράψει από τη σημαντική θέση που κατέχει στη κουλτούρα του λαού μας. 

** Για τη συγγραφή του άρθρου αντλήθηκαν πληροφορίες από δημοσιεύσεις των Θ. Καραμπατζάκη, Ε. Χατζηνίκου, Γ. Παπαϊωάννου, S. Perosino.