Το δίδυμο μύτης-μυαλού έχει αποτελέσει διαχρονικά αντικείμενο σοβαρού κυνοφιλικού προβληματισμού.
Αρχικά ο ρόλος της μύτης είχε υπερεκτιμηθεί. Θεωρούνταν ένα «αυτόνομο εργαλείο» που ανάλογα από την «δύναμη» του, καθόριζε και την ικανότητα του σκύλου να αντιμετωπίζει με αποτελεσματικότητα το θήραμα.
Στην πορεία άρχισε να γίνεται αντιληπτό, ότι το σημείο κλειδί στην υψηλή απόδοση ήταν η ικανότητα συνεργασίας της μύτης με το μυαλό. Μία συνεργασία που δεν είναι απλή, δεν είναι μονόδρομη και πολλές φορές με την προσθήκη εμπειρίας, επιδεινώνεται αντί να βελτιώνεται. Η πορεία εξέλιξης της ικανότητας της μύτης ενός σκύλου ώστε να διακρίνει την επιθυμητή οσμή-στόχο και να ενημερώνει τον εγκέφαλο, μπορεί συμβατικά να οροθετηθεί σε τρεις διακριτές περιοχές που σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την ηλικία του σκύλου.
Το πρώτο στάδιο αφορά κάθε νεαρό και άπειρο σκύλο που κάνει τα πρώτα του βήματα στα κυνηγετικά τερέν. Είναι το στάδιο του «τι είναι;». Με καμία εμπειρία πάνω του και οδηγούμενος μόνο από τα όποια ένστικτα κουβαλάει στα γονίδια του προσπαθεί να ανακαλύψει τον κόσμο.
Ας το πάρουµε από την αρχή…
Οι οσφρητικοί κάλυκες ανιχνεύουν κάθε μυρωδιά (σχετική ή άσχετη), χωρίς την ουσιαστική δυνατότητα να μεταφέρουν μία πληροφορία. Κάθε επαφή γεννά ερωτήματα. Τι είναι; (αυτή η μυρωδιά). Ακόμα και η πλέον άσχετη πηγή, μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον του άπειρου σκύλου. Έχει ήδη ξεκινήσει το ταξίδι του χτισίματος εμπειρίας…
Στο στάδιο αυτό η οξύτητα της όσφρησης είναι σημαντική, ώστε να μπορεί γρήγορα και με σαφήνεια να αντιλαμβάνεται όσο το δυνατόν περισσότερες από τις οσμές που κυκλοφορούν. Τίποτα δεν πρέπει να περνά απαρατήρητο. Προφανώς μία κακή μύτη όπου αδυνατεί να συλλάβει όλα τα μηνύματα καθιστά την διαδικασία αυτή πιο αργή.
Παρά την ανυπαρξία δεδομένων στον εγκέφαλο του νεαρού σκύλου, είναι σημαντική η καλή συνεργασία της μύτης με το μυαλό. Κάθε ερεθισμός πρέπει να στέλνει έναν συναγερμό στον εγκέφαλο, ώστε να κινητοποιείται η μαθησιακή διαδικασία και να αρχίζει να γεμίζει το «βιβλίο» των εμπειριών.
Η περιέργεια φουντώνει και αρχίζει ο διαχωρισμός των οσμών που αξίζει να ασχοληθεί και με ποιες να αδιαφορεί. Μοναδικό βοήθημα σε αυτή την διαδικασία, η γενετική προδιάθεση. Προφανώς αυτές οι οσμές που καταλήγουν σε θήραμα, παθιάζουν τον σκύλο και αρχίζουν να ενδιαφέρουν περισσότερο. Αρχίζει και χτίζεται μία επιλεκτικότητα. Η απάντηση στην ερώτηση «τι είναι;», αρχίζει να διαμορφώνεται. Το θήραμα.
Παρά την σπουδαιότητα της καλής μύτης στο πρώτο αυτό στάδιο, εξίσου σημαντική παραμένει η αλληλεπίδραση με το μυαλό. Ένα μυαλό που αδιαφορεί για πολλά από τα μηνύματα που στέλνει η μύτη, μπορεί να εμποδίσει για μεγάλο διάστημα τον διαχωρισμό των προτεραιοτήτων και να καθυστερήσει την μετάβαση στο δεύτερο στάδιο.
Τα ζώα που ξεπερνούν αυτή τη διαδικασία γρήγορα και με ελάχιστες επαφές με θήραμα, υπόσχονται ένα πολύ ενδιαφέρον μέλλον. Άλλωστε, η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται. Στο επόμενο στάδιο, αυτό το ερώτημα αλλάζει. Αφού απαντήθηκε το «τι είναι;», τώρα περνάει στο «που είναι;». Το δίπολο μύτη-μυαλό αρχίζει και αποκτά επιλεκτικότητα.
Η μύτη εξακολουθεί να συλλαμβάνει όλες τις μυρωδιές, αλλά τα περισσότερα μηνύματα περνούν απαρατήρητα. Μόλις το μυαλό «ενημερωθεί» για την παρουσία θηράματος στην περιοχή, εκπέμπει συναγερμό που καθοδηγεί όλες τις ενέργειες του σκύλου με αιχμή του δόρατος στη μύτη, με μοναδικό στόχο να απαντήσει στο θεμελιώδες ερώτημα. Που είναι κρυμμένο;
Εδώ εξακολουθεί ο κάθε σκύλος να διαχειρίζεται με έναν μοναδικό τρόπο αυτή τη διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να οδηγηθεί με ακρίβεια στην θέση που το θήραμα κρύβεται. Διαφορετικές συνθήκες, διαφορετικά περιβάλλοντα και διαφορετικά θηράματα συνθέτουν μία αρκετά πολύπλοκη διαδικασία τον εντοπισμό του θηράματος.
Οι προσπάθειες του σκύλου
Μέχρι να συσσωρευθεί εμπειρία στο μυαλό του σκύλου, είναι βέβαιο, ότι θα λάβουν χώρα πολλές αποτυχημένες προσπάθειες. Κάποιοι σκύλοι, αδυνατώντας να παρακολουθήσουν την διαδρομή διαφυγής του θηράματος, οδηγούνται συχνά σε προσπεράσεις.
Ο αρχικός συναγερμός καταλήγει σε φιάσκο. Κάποιοι άλλοι σκύλοι παρότι οδηγούν σωστά, δυσκολεύονται να δείξουν σωστά την ακριβή θέση του θηράματος. Μένοντας μακριά είναι ασαφείς. Πλησιάζοντας υπερβολικά το διώχνουν. Μία διαδικασία σύνθετη που δυσκολεύει πολλούς σκύλους να φτάσουν σε μία ισορροπία.
Το τρίτο και τελικό στάδιο αυτής της συνεργασίας μύτης-μυαλού είναι το «εδώ είναι». Η θέση ισορροπίας. Ουσιαστικά η σωστή και ολοκληρωμένη απάντηση στο ερώτημα του «που είναι;». Όσο απλοϊκά και ίσως υπεραπλουστευμένα περιγράφονται τα στάδια της εξέλιξης της συνεργασίας μύτης-μυαλού μέχρι να φτάσει στην κορυφαία αποτελεσματικότητα, στην πραγματικότητα παραμένει μία πολύ δύσκολη μαθησιακή διαδρομή όπου ελάχιστοι σκύλοι κατορθώνουν να τη φέρουν εις πέρας με τρόπο υποδειγματικό. Μπορεί αυτό να ακούγεται υπερβολικό, μιας και η συντριπτική πλειοψηφία των σκύλων μετά την συσσώρευση επαρκούς εμπειρίας κατορθώνουν να πετύχουν πλήθος σωστών εντοπισμών. Είναι όμως έτσι;
Είναι αυτό αρκετό; Αν κοιτάξουμε τις λεπτομέρειες, που δυστυχώς πολλές φορές περνάνε απαρατήρητες, θα γίνει σαφές, ότι αυτή είναι η πραγματικότητα. Οι περισσότεροι σκύλοι παλινδρομούν καθ’ όλη τη διάρκεια της κυνηγετικής τους ζωής ως εκκρεμές μεταξύ τριών θέσεων. Μιας σωστής ένδειξης (μακρινής φέρμας χωρίς ακριβή ένδειξη της θέσεως του θηράματος αλλά μόνο ως ένδειξη παρουσίας του στην περιοχή), μιας φέρμας (ακριβή ένδειξη της θέσεως του θηράματος) και ενός συνειδητού ή ασυνείδητου ξεπετάγματος (πρόγκα).
Με μία πιο προσεκτική ματιά, το πρόβλημα θα αποκαλυφθεί ακόμα και στον πλέον απαίδευτο κυνόφιλο κυνηγό. Κάποιοι σκύλοι, ενώ κυνηγάνε εξαιρετικά και με ακρίβεια κάποιο θήραμα, δυσκολεύονται ιδιαίτερα σε κάποιο άλλο. Σπουδαίο περδικόσκυλο, μέτριο στην μπεκάτσα. Δεν είναι λίγες οι φορές, που αυτό αλλάζει ακόμα και στο ίδιο θήραμα ανάλογα με την εποχή και τις συνθήκες. Έτσι, ένας σκύλος με ιδιαίτερες εμπειρίες και αγάπη για το ορτύκι, μπορεί να «εκτελεί» στα περασματιάρικα του Οκτωβρίου και να προσπερνά, να δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να εντοπίσει με ακρίβεια, τα ορτύκια του Αυγούστου-Σεπτεμβρίου.
Αντίστοιχα, ένα μπεκατσόσκυλο μπορεί να «οργιάζει» στις πρώιμες και να δυσκολεύεται υπερβολικά ακόμα και μέρες που απλώς γυρνάει ο αέρας σε νοτιά και με αρκετή υγρασία. Κάποιοι σκύλοι καθίστανται έως και άχρηστοι στα παλιά εγκατεστημένα πουλιά του Γενάρη που κατά κανόνα είναι εξαιρετικά επιφυλακτικά και καχύποπτα.
Όσο λοιπόν εξετάζουμε τις λεπτομέρειες, τόσο πιο κοντά φτάνουμε στο συμπέρασμα, ότι η συντριπτική πλειοψηφία των σκύλων δεν κατορθώνει να φτάσει ποτέ στο τρίτο στάδιο αυτής της συνεργασίας μύτης-μυαλού. Πελαγοδρομεί στη χώρα του «που είναι;».
Τα ερωτήµατα που προκύπτουν
Εδώ μπαίνει ένα κρίσιμο ερώτημα. Υπάρχει κάποιος σκύλος που πάντοτε κατορθώνει να εντοπίζει και να μπλοκάρει όλα τα θηράματα στο τερέν του ; Προφανώς όχι. Αυτό που είναι σημαντικό να καταγραφεί, είναι η συχνότητα με την οποία ο σκύλος είναι ακριβής και αυτή με την οποία κάνει λάθος.
Έτσι, ένας σκύλος με 10 φέρμες σε ορτύκια όπου κανένα δεν έφυγε στην 2η-3η μπροστά από την μύτη του, ακόμα και εάν όλα καρπωθούν, είναι ένας σκύλος που έκανε 10 διαδοχικά λάθη. Αν κατόρθωνε να δείξει τα 7-8 με ακρίβεια, τότε 2-3 λάθη θα μπορούσαν να θεωρηθούν στατιστικώς μη σημαντικά και να συγχωρεθούν, αναγνωρίζοντας στο σκύλο το δικαίωμα να κάνει λάθος μπροστά σε ένα θήραμα που προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τα πάντα, προκειμένου να δραπετεύσει.
Οι αδυναμίες αυτές στην αρμονική συνεργασία μύτης-μυαλού για την επίτευξη ενός κορυφαίου αποτελέσματος, οφείλονται τόσο στο κάθε όργανο ξεχωριστά, τόσο και ως σύνολο. Μία κακή μύτη που στέλνει αδύναμα σήματα στον εγκέφαλο, δυσκολεύει πολύ μία σωστή απόφαση. Ασαφείς, ανακριβείς και ανεπαρκείς πληροφορίες είναι εύκολο να οδηγήσουν σε λάθος, ακόμα και ένα υπέροχο μυαλό. Αντίστοιχα, μία τρομερή μύτη που ενημερώνει ένα μάλλον αργό και αναποφάσιστο μυαλό, δύσκολα θα οδηγήσει σε καλή αποτελεσματικότητα.
Υπάρχουν και χειρότερα
Φυσικά τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα όταν μία μέτρια μύτη συναντά ένα εξίσου μέτριο μυαλό. Ο σκύλος που κατορθώνει να οργανώνει ιδανικά αυτή την πολύπλοκη συνεργασία μύτης μυαλού, είναι εξαιρετικά σπάνιος και πολλοί συνάδελφοι δεν θα κατορθώσουν δυστυχώς να συναντηθούν ποτέ μαζί του. Είναι ο σκύλος που τη διαδρομή από το «τι είναι;», στο «εδώ είναι», θα τη διανύσει σε ελάχιστο χρόνο και με ελάχιστες εμπειρίες. Είναι οι σκύλοι που χαρακτηριστικά λέμε ότι γεννήθηκαν μαθημένοι.
Όμως δεν απογοητευόμαστε. Είναι σίγουρο, ότι υπάρχουν αρκετοί σκύλοι που εκπληρώνουν με απόλυτη επάρκεια τα κυνηγετικά τους καθήκοντα και μπορούν να ικανοποιήσουν ακόμα και απαιτητικούς κυνηγούς. Για τα τυχόν λάθη τους ας είμαστε επιεικείς μιας και ουδείς «άσφαλτος».
