spot_img
Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024
spot_img
ΑρχικήΚυνήγιΆνθρωποι και ΤόποιΚώστας Γαρέφης: Ο σταυραετός του Πηλίου

Κώστας Γαρέφης: Ο σταυραετός του Πηλίου

|

Laky Pet Food
Laky Pet Food
Laky Pet Food
Laky Pet Food

Ο Έλληνας Μακεδονομάχος Κώστας Γαρέφης

Μακεδονία 1900. Αναβρασμός. Τα βουλγαρικά κομιτάτα με «φωτιά και τσεκούρι» θέλουν να αλλάξουν συνειδήσεις. Οι Μακεδόνες αντιστέκονται. Στην καρδιά των γεγονότων ένα μικρό χωριό. Σφηνωμένο στα ριζά του όρους Βόρας. Το Τσερνέσοβο. Οι κάτοικοί του δίγλωσσοι, αλλά ακραιφνείς Έλληνες. Η βουλγαρική προπαγάνδα οργιάζει. ‘Όμως αυτοί παραμένουν «πατριαρχικοί». Αρνούνται να προσχωρήσουν στην Εξαρχία.  Αρχίζουν οι αγριότητες.

Ο Κωνσταντής Μιλτιάδης, στέλνει το γιο του, Χρήστο, στο ελληνικό σχολείο (υπήρχαν επίσης βουλγαρικό και ρουμανικό) στην Έδεσσα. Ο δίγλωσσος Μακεδόνας του έλεγε: «Είμαστε Έλληνες, να μάθεις τη γλώσσα των προγόνων μας…» Και ο γιος ακολούθησε κατά γράμμα τις συμβουλές του πατέρα του. Τελείωσε το σχολείο κι έγινε δάσκαλος. Λίγα χρόνια αργότερα, σε ηλικία 23 ετών, χειροτονήθηκε και ιερέας.

 Ο νεαρός παπαδάσκαλος άρχισε με ζήλο το έργο του. Αυτό δεν άρεσε στο βουλγαρικό κομιτάτο. Ο ίδιος ο έξαρχος (δεσπότης της αποσχισθείσας από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης βουλγαρικής εκκλησίας), συνοδευόμενος από κομιτατζήδες, τον επισκέπτεται στο σχολείο. Του τάζει ένα υπέρογκο ποσό (300 χρυσές λίρες), για να πάει με το μέρος τους. Και τείνει να του δώσει βουλγαρικά βιβλία. Ο παπα-Χρήστος τον αντιμετωπίζει με περιφρόνηση.  Ανοίγει τη σόμπα και τα καίει. Ο έξαρχος γίνεται έξαλλος και ανεμίζοντας τη γροθιά του απειλεί: «Θα το πληρώσεις με τη ζωή σου!»…

papachristos 2
Ο παπά – Χρήστος.

…Και πράγματι λίγες μέρες αργότερα, στις 9 Μαρτίου του 1906, οι κομιτατζήδες χτυπούν. Περικυκλώνουν το σπίτι, νύχτα. Το ραντίζουν με πετρέλαιο και τοποθετούν βόμβα. Αυτή σκάει, αλλά το σπίτι σαν από θαύμα δεν παίρνει φωτιά. Ταυτόχρονα μια βροχή από σφαίρες σαρώνει τους τοίχους και τα παράθυρα. Ο μπαρμπα-Κωνσταντής, ο παπα-Χρήστος και τα αδέλφια του ανταποδίδουν τα πυρά. Οι γυναίκες δίπλα τους γεμίζουν τα όπλα. Η γιαγιά με τα μικρά παιδιά έχουν κατεβεί στο στάβλο με τα ζώα. Ένας κομιτατζής προσπαθεί να ρίξει χειροβομβίδα από την σκεπή, ξηλώνοντας ένα κεραμίδι. Ο παπα-Χρήστος τον πυροβολεί. Άλλος ένας, που πάνω στη μάχη άναψε τσιγάρο, είχε την ίδια τύχη. Οι πολιορκημένοι είναι άριστοι σκοπευτές. Οδηγούν τα βόλια τους από την κάφτρα του τσιγάρου. Τον χτυπούν στο μέτωπο…

papachristos

…Την επίθεση διευθύνει ο Λούκας Ιβάνωφ Ποπώφ, ταγματάρχης του βουλγαρικού στρατού και ο αιμοβόρος Καρατάσος, εξωμότης από την Άρνισσα Έδεσσας. Ο τελευταίος είναι …πυρ και μανία! Κρυμμένος πίσω από τον κορμό ενός γεροπλάτανου, που ακόμη διασώζεται, παρακινεί τους άνδρες του στα βουλγαρικά: «Ναπρέτ! Νίστο ντα νε οστάνε οτ βα γκάρτσκατα ζίτσκα…(=Μπροστά! Τίποτα να μην μείνει από αυτήν την ελληνική ρίζα…). Και ο παπα-Χρήστος του  απαντά: «Γιατί στέλνεις παλικάρια να σκοτώνονται; Έλα εσύ! Να χτυπηθούμε οι δυο μας! Εσύ κι εγώ!»… 

…Τα βόλια των πολιορκημένων αρχίζουν να σώνονται. Τότε, ο παπα-Χρήστος φωνάζει στα βουλγαρικά: «Γυναίκες μην φέρνετε σφαίρες με τις ποδιές, αλλά με το κόσκινο»…

Οι Βούλγαροι νομίζουν ότι στο σπίτι είναι Έλληνες αντάρτες. Και αποχωρούν, παίρνοντας μαζί τους δύο νεκρούς και έξι τραυματίες. …

Οι καιροί δυσκολεύουν περισσότερο. Στο διπλανό χωριό, τους Προμάχους, (Μπάχοβο τότε), οι κομιτατζήδες σκοτώνουν τον ιερέα: τον παπα-Νικόλα.  Ο παπα-Χρήστος παίρνει πρόσθετα μέτρα. Αφήνει έξω από το σχολείο τη μητέρα του, που γνέθοντας με τη ρόκα φυλάει τσίλιες. Με το άλογό του κινείται σε τέσσερις εκκλησίες γειτονικών χωριών. Στη Δωροθέα, τον θυμόντουσαν οι παλιοί να αφήνει το πιστόλι του στην Αγία Τράπεζα δίπλα στο Ευαγγέλιο, όταν λειτουργούσε. «Έτσι κρατήσαμε τη Μακεδονία», έλεγε ο αργότερα ο ίδιος. «Με το Ευαγγέλιο και το πιστόλι!»

…Ο ακρίτας ιερέας ανησυχεί. Γράφει επιστολή στην Αθήνα, στον τότε διάδοχο Κωνσταντίνο: «Χρειαζόμαστε βοήθεια», του τονίζει. Υπάρχει ανταπόκριση. Άνθρωπος του προξένου Κορομηλά τους επισκέπτεται. Τους δίνει πολεμοφόδια και υπόσχεται ελληνικό αντάρτικο σώμα. Κι έτσι έρχεται ο Κώστας Γαρέφης. 

Γεννημένος το 1874 στις Μηλιές του τουρκοκρατούμενου τότε Πηλίου, ήταν ο δευτερότοκος γιος της οικογένειας και απόγονος του επαναστάτη του 1821 Γαρέφη Γαρέφη, από το Ανώγι Σουλίου. Σε ηλικία 16 ετών υπηρετεί για ένα διάστημα ως εθελοντής στο Πολεμικό Ναυτικό, ενώ το 1897 λαμβάνει μέρος στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο αρχικά ως εθελοντής στο αντάρτικο σώμα του Πηλιορείτη οπλαρχηγού Στάθη Καραβαγγέλη. Συμμετείχε μάλιστα μαζί με τα επίσης αντάρτικα σώματα του Βελέντζα και του Πόντιου Παναγιώτη Δημαρά στο παράτολμο σχέδιο υπονόμευσης και καταστροφής της γέφυρας Αγγίστας και τμημάτων του σιδηροδρομικού δικτύου Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολης)-Θεσσαλονίκης, γνωστό ως ”Επιχείρηση της Καβάλας”.

Κώστας Γαρέφης Κώστας Γαρέφης

Η αντάρτικη δύναμη ξεκίνησε στις 30 Μαρτίου από το λιμάνι του Βόλου και κατά την Μεγάλη Τετάρτη αποβιβάστηκε στην περιοχή κοντά στο Παγγαίο και στρατοπέδευσε στην Νικήσιανη. Δύο μέρες οι αντάρτες θα δεχτούν την επίθεση πολυάριθμων οθωμανικών στρατευμάτων: ύστερα από αιματηρή μάχη, οι περισσότεροι (ανάμεσα τους και οι οπλαρχηγοί Καραβαγγέλης, Βελέντζας και Δημαράς) θα πέσουν νεκροί. Θα σωθούν μόλις 9 άντρες. Ανάμεσά τους και ο Κώστας Γαρέφης, ο οποίος θα επιστρέψει, με βάρκα, στη Θεσσαλία και θα λάβει μέρος στη μάχη του Βελεστίνου όπου και θα διακριθεί.

Αργότερα θα μεταναστεύσει στην Αίγυπτο (όπως και πολλοί Πηλιορείτες άλλωστε) αλλά θα επιστρέψει το 1905, μαθαίνοντας το θάνατο του Παύλου Μελά, για να λάβει μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα. Αποβιβάζεται τον Φεβρουάριο του 1905 στο λιμάνι του Πειραιά και κατατάσσεται στο σώμα του καπετάν Ακρίτα (Κωνσταντίνος Μαζαράκης), ενώ θα αναδειχτεί  ως υπαρχηγός του συγκεκριμένου 35μελούς ένοπλου σώματος.

Στις 27 Απριλίου τα αντάρτικα σώματα των Μακεδονομάχων Ακρίτα, Μπούα (Σπύρος Σπυρομήλιος) και Κόδρου (Μωραΐτης) αποβιβάζονται στη Λεπτοκαρυά της Πιερίας. Τομέας δράσης του σώματος Ακρίτα ορίζεται η περιοχή του Βερμίου και της πεδιάδας των Γιαννιτσών. Στις 5 του επόμενου μήνα συγκρούονται με τουρκικές δυνάμεις του Τάγματος των Αβτζήδων (Κυνηγών) στο χωριό Σουμπανίτσα, ενώ λίγες μέρες μετά ο Γαρέφης εξολοθρεύει ομάδα Βουλγάρων υλοτόμων, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν από τους κομιτατζήδες ως κατάσκοποι, οδηγοί αλλά και καταδότες των κινήσεων των Μακεδονομάχων στις οθωμανικές αρχές. Επακόλουθο αυτής της ενέργειας ήταν η εσπευσμένη αποχώρηση τις επόμενες μέρες των περίπου 700 Βούλγαρων που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή με την πρόφαση της υλοτομίας. Στα τέλη του μήνα διεξάγεται μάχη με τους κομιτατζήδες στη Γκελεστάνη (Λευκάδια) κατά την οποία τραυματίζονται 3 Έλληνες.

Κώστας Γαρέφης
Καπετάν Κώστας Γαρέφης.

Όλο το επόμενο διάστημα ο Γαρέφης καταφέρνει με την εξόντωση αρκετών πρακτόρων της βουλγαρικής αλλά και της ρουμανικής προπαγάδας (αυτή στόχευε στους βλαχόφωνους πληθυσμούς) να στερεώσει το ελληνικό εθνικό φρόνημα στους κατοίκους της περιοχής. Παράλληλα, κατά τα τέλη Αυγούστου επιτυγχάνει τη στρατολόγηση 25 εθελοντών από τον Όλυμπο.

Τον Δεκέμβριο του 1905, επιστρέφει προσωρινά στο Πήλιο για να ξεκουραστεί, αλλά και αναδιοργανώσει τον Αγώνα. Γίνεται δεκτός με τιμές τόσο από τους συμπατριώτες του, όσο και από τον τότε πρίγκιπα και διάδοχο του θρόνου, Κωνσταντίνο.
Η 26η Μαϊου του 1906, σύμφωνα με το συντοπίτη του ερευνητή και βιογράφο του Γαρέφη, Κώστα Λιάπη, έχει μείνει σταθμός για την ιστορία του χωριού του ήρωα. Παραμονή της αναχώρησης του Σώματος κι ο καπετάν Κώστας Γαρέφης είχε προσκαλέσει όλο το χωριό στο μηλιώτικο γραφικό ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, όπου θα γινόταν –κατά παράκληση των συμπατριωτών του- η τελετή του αποχαιρετισμού. Εκεί, έγινε πρώτα σεμνά η μυστική τελετή της αδελφοποίησης και του όρκου των παλικαριών. Ακολούθησε κατανυκτική Θεία Λειτουργία, στη διάρκεια της οποίας ο Γαρέφης και τα παλικάρια του κοινώνησαν των αχράντων μυστηρίων. Έπειτα, ένα ολόκληρο χωριό, μ’ επικεφαλής το δήμαρχο, τους παπάδες και τους δασκάλους, παρακάθησε σ’ ένα πλούσιο γλέντι. Προς τη δύση του ηλίου, ο πατέρας του, που καμάρωνε το γιο του, γυρίζει και του λέει: «Κώστα, αν πρόκειται να σκοτωθείς, εδώ να χτυπήσει η σφαίρα». Και έδειξε το στήθος του. Την ίδια στιγμή, η μητέρα του παραδίνοντάς του το τουφέκι, τον κοιτάει στα μάτια και τον ορκίζει: « Πάρε το, Κώστα μου, και ή να το φέρεις πίσω δοξασμένο ή να λιώσεις μ’ αυτό στη Μακεδονία μας». Κι όταν στον αποχαιρετισμό, ο θείος του πήγε να τον φιλήσει, η μητέρα πάλι αναφώνησε: «Κανένας μην τον φιλήσει. Θα τον φιλήσουμε όταν γυρίσει πίσω δοξασμένος». Δοξάστηκε, αλλά δυστυχώς δεν γύρισε. Ο αποχαιρετισμός εκείνος ήταν ο τελευταίος.  Το παλικάρι του Πηλίου κράτησε ακέραιο το λόγο που έδωσε βροντόφωνα το αλησμόνητο για τις Μηλιές εκείνο δειλινό: « Στη Μακεδονία θα λιώσω, άτιμος δεν θα γυρίσω!». Αλλά η λατρεία του Γαρέφη για τη Μακεδονία φαίνεται και από τα λόγια προς τη μητέρα του: «Μάνα, έλεγε συχνά. Θα φύγω, θα παντρευτώ και θα σου φέρω νύφη τη  Μακεδονία». Κι άλλοτε πάλι: «Όταν με το καλό παντρευτώ, βρε μάνα, το πρώτο μου κορίτσι θα το πω Μακεδονία!».

Ο όρκος που έδωσαν πριν αναχωρήσουν οι Μακεδονομάχοι ήταν: «Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας Τριάδος, ότι θα φυλάξω το μυστικόν, ότι θα εργάζομαι με όλην την ψυχήν και την καρδία μου προς εξόντωσιν των Βουλγάρων κακούργων και προς επιτυχίαν της ελευθερίας της πατρίδος μου, Μακεδονίας. Εις τους εχθρούς της πατρίδος δεν θα μαρτυρήσω το παραμικρόν και αν με βάλουν μαχαίρι εις τον λαιμόν. Αν παραβώ τον όρκον μου, ο Θεός ας με τιμωρήσει και οι ελευθερωταί της πατρίδος μου ας με κομματιάσουν και η αμαρτία να είναι εις τον λαιμόν μου».

Στις 27 Μαΐου του 1906 αναχωρεί επικεφαλής 22 Πηλιορειτών εκ νέου για την Μακεδονία. Εκτός από τους ψυχογιούς του, Γρηγόρη και Νάσιο, που είχε κρατήσει κοντά του από το παλιό Σώμα, είχε διαλέξει: τους Μηλιώτες, Νίκο Χατζηγιάννη και Αριστείδη Μπασδέκη, τους Πινακιώτες Νικολό Ξυνογαλά, Αποστόλη Πολυχρόνου, Νίκο Ψαλίδα και Αχιλλέα Παπά, τους Βυζιώτες, Γεώργιο Χαρίτο  και Κώστα Βαϊτση, τους Πορταρίτες,  Θανάση Παπαθανασίου και Νίκο Ρηγώνη, τον Μακρινιτσιώτη Σταύρο Μπακρατσά, τον Αϊγιωργίτη Γιάννη Πολίτη, τον Μουρεσιώτη Αποστόλη Γιοβάνη, τον Προπαντιώτη Πέτρο Χριστοδούλου, τους Βολιώτες αδελφούς Μήτσο (ή Τσέγκο) και Αλκιβιάδη Κουτσούκη- ο πρώτος απ’ αυτούς ήταν και το πρωτοπαλίκαρό του- τον Χρίστο Κουτμάνη και Χρίστο Μπιρτζίνο, μάλλον απ’ τα χωριά του Αλμυρού , τον ηπειρώτη Σπύρο Ζέρβα και κάποιον Βασίλη, από τον Παλαμά της Καρδίτσας.

Εντολή ήταν να δράσει ο Γαρέφης στην περιοχή του Μοριχόβου (σήμερα ανήκει στα Σκόπια) και του Μπάχοβου (στους Προμάχους).Καταφέρνει μάλιστα στις αρχές του καλοκαιριού να διαλύσει την τσέτα του κομιτατζή βοεβόδα Ντάνεφ στην περιοχή της Αλμωπίας.

Επόμενος στόχος ήταν  οι ομάδες των κομιτατζήδων Λούκα και Καρατάσου, που δρούσαν στην ευρύτερη περιοχή .Τελικά τα ξημερώματα της 5ης ή 6ης Αυγούστου του 1906 κατάφερε να τους παγιδέψει στο  τσελιγκάτο του Σαρακατσάνου Πασαγιώργη Καραφιλιά, στην περιοχή Μπουγτάντσα. Η συμπλοκή ήταν άγρια:ο Καρατάσος σκοτώθηκε επί τόπου ενώ ο Λούκας τραυματίστηκε βαριά και βρέθηκε μερικές μέρες αργότερα νεκρός (λέγεται ότι και οι δύο τους χτυπήθηκαν από τον ίδιο τον Γαρέφη).Οι απόψεις για τις απώλειες των κομιτατζήδων ποικίλουν (από 6 μέχρι 17 νεκρούς) ενώ από ελληνικής πλευράς τραυματίστηκαν 7 άτομα. Ανάμεσα τους και ο Κώστας Γαρέφης που διακομίστηκε βαριά τραυματίας από τους συντρόφους του στο τσελιγκάτο του Σαρακατσάνου Γ.Γιαννακούλα, όπου και κατέληξε ύστερα από τρεις μέρες. Στη συνέχεια τάφηκε στο χωριό Γραδέσνιτσα (σήμερα είναι στα Σκόπια).

Στο στερνό δειλινό της ζωής του, σύμφωνα μ’ αφήγηση του Ν. Χατζηγιάννη, τα στεγνά χείλια του ήρωα χαμογέλασαν, σαν ήρθε, σταλμένος απ’ το Προξενείο της Θεσσαλονίκης, ο Μήτρος Ζαραλής και του ‘φερε  800 λίρες, πιστόλια, παπούτσια, ρούχα, ρολόγια, ζώνες και προπαντός το πασίχαρο νέο της αποφυλάκισης του αδελφού του. Λίγο αργότερα όμως ο Γαρέφης προαισθάνθηκε το τέλος του κι η σκέψη του πέταξε στην Σπαρτιάτισσα μάνα του:
— Τι όνειρο θα ιδείς, βρε δόλια μάνα απόψε; είπε στενάζοντας.
Κι ύστερα, ως τη στερνή του πνοή, έλεγε και ξανάλεγε με παράπονο:
— Ακριβά σε πλήρωσα, κερατά Καρατάσο, ακριβά σε πλήρωσα… (πέθανε και τελικά δεν έμαθε πως είχε εξοντώσει και τον Λούκα).

Ο θάνατός του έγινε γνωστός στην πατρίδα του μόνο κατά τις 19 Αυγούστου. προκαλώντας βαριά θλίψη. Ο Γαρέφης τιμήθηκε μετά θάνατον με  αδριάντες τόσο στις Μηλιές όσο και στη Μακεδονία, όπου αρκετοί δρόμοι φέρουν το όνομα του, ενώ το χωριό μας από Τσαρνέσοβο μετονομάστηκε σε Γαρέφι.

Κώστας Γαρέφης  Άνω Γαρέφι Προτομές
Οι προτομές στο Άνω Γαρέφι – Τα μνημεία του Κώστα Γαρέφη και του παπα-Χρήστου.

…Αυτά διαδραματίστηκαν το 1906. Λίγο αργότερα ακολούθησαν οι νικηφόροι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13). Τότε, που πάλι οι Γαρεφιώτες δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια.  Όπως αναφέρει ο Τάσος Καρατζόγλου, στο βιβλίο του «Η Αλμωπία στο διάβα των αιώνων», το σώμα του ελευθερωτή της Αριδαίας παπα-Νίκανδρου αποτελούσαν  14 Μπαχοβίτες και έξι Γαρεφιώτες. Ο φλογερός ιερέας, πριν ακόμη φτάσει ο ελληνικός στρατός, στις 29 Οκτωβρίου  1912 επικεφαλής των 20 παλικαριών του, κατεβαίνει από το Μπάχοβο στην Αριδαία και παραλαμβάνει την πόλη από τις τουρκικές αρχές εν ονόματι του Βασιλέως της Ελλάδος, υψώνοντας στο διοικητήριο την ελληνική σημαία. 

Μια βδομάδα αργότερα, χάρη στις επίμονες και συνεχείς παραινέσεις του παπα-Νίκανδρου, με τη μεσολάβηση του λοχαγού Εξαδακτύλου, αποφασίστηκε κι ένα τάγμα υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Σταματόπουλο, φθάνει στη Αριδαία την 4η Νοεμβρίου, ημέρα κατά την οποία εορτάζεται και η απελευθέρωσή της.

Διασώζονται τα ονόματα 13 από τους 20 μαχητές του παπα-Νίκανδρου. Είναι: ο οπλαρχηγός Τσώτσος Βέσκος, Τραϊανός Λιάλιος του Δημητρίου, Πέτρος Μιλτιάδης του Κωνσταντίνου, Δημήτριος Τζάκος  του Χρήστου, Αναστάσιος Μπίνος του Ευσταθίου, Γεώργιος Αναστασιάδης, Χρήστος Αναστασιάδης, Τραϊανός Ίτσκος, Μιχαήλ Παλιούρης, Ευστάθιος Κουβάτσης και Γεώργιος Σιώπης. Τα ονόματα των Γαρεφιωτών μαχητών είναι γραμμένα στο μνημείο των Ηρώων.

Το 1965, στα αποκαλυπτήρια της προτομής του, ο παπα-Χρήστος ήταν παρών. Τιμημένος με πολεμικό σταυρό Α΄τάξεως, αφηγήθηκε στο δημοσιογράφο τα γεγονότα του μακεδονικού αγώνα στην περιοχή. Εκείνος, συνεπαρμένος τον ρωτάει: «…παπα-Χρήστο, για όσα έκανες για την πατρίδα, τι θα ήθελες;». Και η αγέρωχη απάντηση του 84χρονου τότε ιερέα τον αποσβολώνει: «Τίποτα! Στην πατρίδα δίνουμε! Δεν παίρνουμε…»  Ένα χρόνο αργότερα ο παπα-Χρήστος «κοιμήθηκε».

Ακολουθήστε το kynigesia.gr στο Google News.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

spot_img
spot_img

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ