Στον κόσμο μας, ο κάθε ζωντανός οργανισμός, ανεξάρτητα από το μέγεθός και τη νοημοσύνη του, χρειάζεται το δικό του χώρο για να φωλιάσει και να τραφεί. Αυτός ο χώρος δεν του χαρίζεται, αλλά τον διεκδικεί μέσα από σκληρούς αγώνες και τον προστατεύει με συχνό αντάλλαγμα τη ζωή του.

Συνεχής αγώνας για επιβίωση

Οι νόμοι της φύσης είναι αψεγάδιαστοι, αλλά αμείλικτοι και αδυσώπητοι. Κάθε ζωή για να υπάρξει, στηρίζεται σε άλλες ζωές που αφαιρεί. Βρίσκεται δηλαδή σε διαρκή ισχύ ο κανόνας, ο θάνατός σου, η ζωή μου. Γιατί στην κοινωνία των ζώων, ο βίαιος θάνατος είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό. Είναι η ίδια η ζωή.

Στην άγρια ζωή δεν υπάρχει η έννοια της ιδιοκτησίας, όπως αυτή που ισχύει στις ανθρώπινες κοινωνίες και μεταβιβάζεται κληρονομικά στους απογόνους. Οι ζωντανοί οργανισμοί κάνουν χρήση ενός συγκεκριμένου χώρου μόνο προσωρινά ή το πολύ, μέχρι το τέλος του βιολογικού κύκλου της ζωής τους, όταν ανήκουν στα ενδημικά είδη.

Η νομοτέλεια της χωροκράτειας

Στην χωρο-επικράτεια ή συνεκτικά χωροκράτεια, τον πρώτο λόγο έχουν τα πιο εύρωστα ζώα, που η σωματική δύναμη, τους δίνει το πλεονέκτημα να επιβάλουν το νόμο του ισχυρού. Πόσες φορές δεν έχουμε δεί σε ντοκιμαντέρ, σκηνές άγριας συμπλοκής των αρσενικών κυρίως ζώων, που μάχονται όχι μόνο για την αρχηγία και την κυριαρχία στο θηλυκό πληθυσμό, αλλά και για την εγκατάσταση της ομάδας στην πλούσια διατροφικά περιοχή.

Εκτός από τους μόνιμους χωρο-κατακτητές, την επικράτειά τους χρειάζονται και οι μετακινούμενοι πληθυσμοί, όταν φθάσουν στον τελικό προορισμό τους. Όπως δηλαδή συμβαίνει με τις αγέλες των μεγάλων θηλαστικών της Αφρικής και τους πληθυσμούς των μεταναστευτικών πουλιών, που μετακινούνται ανάλογα με τις εποχές.

Η χωροκράτεια έχει διαφορετική μορφή στα αγελαία ζώα, σε σχέση με αυτά που ζούν μοναχικά. Στα μεγάλα κοπάδια με τις αντιλόπες και τους ταράνδους, στους τερμίτες και τα τρωκτικά, αλλά και στα τεράστια φτερωτά σμήνη με τις φάσσες και τα υδρόβια, υπάρχουν πάντοτε οι μικρότερες ομάδες που δρούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Παρόλο που φαινομενικά βόσκουν και κουρνιάζουν μαζί, διεκδικούν το δικό τους χώρο μέσα στο κοπάδι, την δική τους ελάχιστη επικράτεια.

Ακόμα η χωροκράτεια, δεν μετριέται με την εδαφική έκταση που καταλαμβάνει. Υπάρχουν ζώα που χρειάζονται εκτάσεις αρκετών χιλιομέτρων και άλλα που τους αρκούν λίγα τετραγωνικά μέτρα.

Η αντοχή του βιότοπου

Το βιολογικό αυτό φαινόμενο, δεν σχετίζεται με… τις ιδιοτροπίες των ζώων, αλλά με τη δυνατότητα του βιότοπου να θρέψει μόνο έναν ορισμένο αριθμό ατόμων και όχι ολόκληρο το μεγάλο κοπάδι.

Καλό παράδειγμα αποτελούν τα σμήνη με φάσσες που έρχονται το φθινόπωρο, συχνά με χιλιάδες άτομα, και «σπάνε» σε μικρότερα, όταν βρούν τις περιοχές που θα εγκατασταθούν. Το ίδιο συμβαίνει με τις αγέλες των αγριόχοιρων, που η κάθε ομάδα με τις χοιρομητέρες και τα μικρά, καταλαμβάνει το δικό της χώρο.

Το γεγονός του διαμελισμού του μεγάλου κοπαδιού, αποδυναμώνει τα μικρότερα κοπάδια και τα κάνει περισσότερο ευάλωτα στα παντοειδή αρπακτικά, αλλά είναι υποχρεωτικό, καθώς υπόκειται στους, από γεννέσεως του κόσμου, διαχειριστικούς νόμους της φύσης. Αποφεύγεται έτσι ο υπερπληθυσμός του όποιου είδους, και ταυτόχρονα προστατεύεται η χλωρίδα και η υπόλοιπη πανίδα του συγκεκριμένου βιοτόπου.

Παντοδύναμος ο αρχηγός

Στην ομάδα υπάρχει αυστηρή ιεράρχηση. Το κοπάδι υπακούει τυφλά στις εντολές του αρχηγού, δεν αποκλίνει από την πορεία του και αν κάποιο μέλος της ομάδας το ρισκάρει, κακό του… κεφαλιού του, καθώς γίνεται εύκολη λεία των αρπακτικών που καιροφυλακτούν.

Την υπακοή της ομάδας στον αρχηγό, που συχνά είναι και οδηγός, την διακρίνουμε καλύτερα στα κοπάδια των πουλιών και ιδιαίτερα όταν αυτά μετακινούνται. Αυτό γίνεται διακριτό στα μεγάλα κοπάδια με ψαρόνια, που ακολουθούν τον οδηγό και επαναλαμβάνουν με ακρίβεια τις κινήσεις του στη διάρκεια της πτήσης, σαν ένα πολυμελές ουράνιο μπαλέτο.

Η μάχη για το χώρο

Η χωροκράτεια, που είναι συνδεμένη με τη ζωή του κάθε έμβιου όντος, γίνεται ιδιαίτερα έντονη στην περίοδο της αναπαραγωγικής διαδικασίας. Ο εντυπωσιακός χορός των λαγών την εποχή της άνοιξης, κάθε άλλο παρά ειρηνικός και πανηγυρικός είναι. Τα αρσενικά, με όπλα τα μπροστινά πόδια και τα δόντια τους, μάχονται μεταξύ τους για τα όρια της επικράτειας και στο τέλος της σύρραξης ο χαμένος αναζητά άλλη περιοχή για να «γιατακιάσει».

Το ίδιο σκληρός είναι και ο αγώνας των αρσενικών ελαφιών για την επικράτηση του ισχυρού, που θα διαφεντεύει τα θηλυκά και το υπόλοιπο κοπάδι, αλλά και την περιοχή που θα τους παρέχει τροφή. Σε ότι αφορά το φτερωτό βασίλειο, είναι συχνές και εντυπωσιακές οι σκηνές, και ιδιαίτερα εκείνες, που τα μικρόπουλα ερίζουν και διεκδικούν με πάθος το χώρο τους και κάνουν τον παρατηρητή να αναρωτιέται, πού βρήκαν το σθένος και την αντοχή. Τόσο ισχυρή και απαραίτητη για την επιβίωση των ειδών είναι η χωροκράτεια.

Τα προνόμοια του ισχυρού

Η χωροκράτεια δεν είναι προνόμοιο μόνο των κοπαδιών ή των ζευγαριών την περίοδο της αναπαραγωγής, αλλά εμφανίζεται και σε μεμονωμένα άτομα, στις καθημερινές συνήθειες και στις μετακινήσεις τους. Ένα καλό παράδειγμα αποτελεί το διπλό πέρασμα της τσίχλας, για την πρωϊνή βοσκή και την βραδινή κούρνια.

Και αναφέρομαι στο συγκεκριμένο θήραμα, γιατί πιστεύω ακράδαντα, ότι δεν υπάρχει κυνηγός που δεν έχει γνωρίσει, έστω και για λίγο, το κυνήγι της. Η μετακίνηση της πολύ πρωινής τσίχλας, της αποκαλούμενης και «μαύρης», έχει μοναδικό σκοπό το «καπάρωμα» του χώρου που θα βοσκήσει, αποτρέποντας έτσι τις άλλες τσίχλες που θα έρθουν αργότερα και θα την πλησιάσουν.

Αρκετές φορές έχω παρακολουθήσει ακίνητος στο σκοτάδι μια «μαύρη» τσίχλα να πιάνει στο έδαφος, δίπλα στα πόδια μου, που ίσως να τα θεωρεί κορμούς, και στο δευτερόλεπτο να φεύγει για αλλού, χωρίς ορατή απειλή ή άλλη ενόχληση. Εννιά φορές στις δέκα, το άμεσο φευγιό της οφείλεται στην παρουσία μιας άλλης τσίχλας, που πρόλαβε να κάνει κατάληψη του μικρο-χώρου και αποτρέπει τις… καθυστερημένες προσεγγίσεις.

Μένοντας στις τσίχλες και την βραδυνή κούρνια, θα έχουμε παρατηρήσει, ότι όταν τα πουλιά είναι πολλά, ένας αριθμός από αυτά ανεβαίνει στις θέσεις κούρνιας από νωρίς. Πρόκειται για τις τσίχλες που το πρωί βόσκησαν σε πλούσια διατροφικά περιοχή και χορτάτες, σπεύδουν να πιάσουν τις ασφαλείς βραδυνές θέσεις.

Ο γρίφος της αντικατάστασης

Στον βιότοπο, εκτός από το απαραβίαστο της χωροκράτειας, επικρατεί και ο νόμος της… αντικατάστασης. Όταν δηλαδή υπάρχει για οποιοδήποτε λόγο, απώλεια ενός ατόμου, ένα νέο άτομο της ίδιας οικογένειας θα πάρει τη θέση του.

Για παράδειγμα, θα χρησιμοποιήσουμε και πάλι τις τσίχλες, που λόγω του μεγάλου τους αριθμού, αλλά και της εύκολης προσέγγισης στο τσιχλότοπο, μας επιτρέπουν την παρατήρηση και τη μέτρηση. Βρισκόμαστε λοιπόν σε έναν τόπο γεμάτο με τσίχλες και πολλούς κυνηγούς. Η μέρα είναι εξαιρετικά αποδοτική, με αποτέλεσμα να αφαιρεθεί ένας μεγάλος αριθμός πουλιών. Η λογική και η πείρα λέει, ότι ο τόπος άδειασε, κοινώς «κάηκε» στην κυνηγετική γλώσσα. Όταν όμως τον επισκεφθούμε έπειτα από λίγες μέρες, θα διαπιστώσουμε έκπληκτοι ότι μας περιμένει ο ίδιος περίπου αριθμός πουλιών.

Η εύκολη εξήγηση είναι ότι έγινε μία οριζόντια μετακίνηση και έφερε από μακριά τα καινούργια πουλιά. Και στην Τρίτη όμως επίσκεψη, βλέπουμε να επικρατεί το ίδιο σκηνικό, δηλαδή πάλι πολλές τσίχλες, κυνηγοί και οι ίδιες πάνω-κάτω απώλειες. Τι συνέβη λοιπόν; Πάλι έγινε μετακίνηση και ήρθαν «φρέσκα» πουλιά;  

Όχι βέβαια. Μετατόπιση έγινε σίγουρα, αλλά από τα γύρω κοντινά και δυσπρόσιτα για τον κυνηγό μέρη, από τις περιμετρικές και «δευτεροκλασάτες», ας μου επιτραπεί ο όρος, διατροφικές τοποθεσίες. Σε αυτές που διαβίωνε ένας σοβαρός αριθμός πουλιών, που όμως δεν χωρούσαν, και γι’ αυτό υπήρχε… απαγορευτικό να τραφούν στο καλό βοσκοτόπι.

Αυτές λοιπόν οι τσίχλες καιροφυλακτούν, ώστε μόλις… χηρεύσουν κάποιες καλές θέσεις να σπεύσουν να τις καταλάβουν. Και με αυτόν τον τρόπο επανεπλουτίζεται με πουλιά ο κυνηγότοπος.