Η σφεντόνα για µένα το πρώτο µου… όπλο – Στην κορυφή για το “βάπτισμα” του κυνηγού
Η βιβλική ιστορία του Δαυίδ και του Γολιάθ έρχεται συνειρμικά στο άκουσμα της λέξης σφεντόνα. Όμως, οι περισσότεροι κυνηγοί ταυτόχρονα ανατρέχουν στις μνήμες της παιδικής ηλικίας, για να θυμηθούν το πρώτο τους «όπλο»!
Η σφεντόνα (τσατάλα), με πέτρες ή κουινάκια (πήλινες μπίλιες) αποτέλεσε την… προπαίδεια των κυνηγών και την πρώτη επαφή τους με τη θήρα, από πολύ νωρίς και τα μαθητικά χρόνια. Αυτό καταδεικνύει και η πρόσφατη αντίστοιχη μίνι έρευνα της διαδικτυακής Ομάδας Εκπαίδευσης Λαγοκυνηγών (ΟΕΛ), που διενήργησε σχετική σφυγμομέτρηση.
Ένας στους δύο
– “Με ποιο “όπλο” ξεκινήσατε την κυνηγετική σας δραστηριότητα;
Ποιο πιάσατε στα χέρια σας και σημαδέψατε για πρώτη φορά θήραμα;”, ήταν το ερώτημα που τέθηκε, δίνοντας επτά σχετικές επιλογές.
Τι έδειξε το γκάλοπ; Σχεδόν ο ένας στους δύο ανέφερε τη σφεντόνα! Συγκεκριμένα αυτή η κατηγορία ανέβηκε στην κορυφή, καθώς την υπέδειξε το 47% όσων συμμετείχαν στην έρευνα από τα μέλη της Ομάδας.
Στη δεύτερη θέση, με ποσοστό 23%, αναδείχτηκε το αεροβόλο, ενώ τρίτο ήρθε το φλόμπερ με 9%.
Από εκεί και κάτω, στην τέταρτη θέση ήταν το δίκαννο με 6%, ενώ το μονόκαννο και η καραμπίνα ισοβάθμησαν, αποσπώντας από ποσοστό 5%. Στην “ουρά”, με μόλις 2% τερμάτισε το τόξο.
Η πρωτότυπη έρευνα μεταξύ των μελών της Ο.Ε.Λ., ανέσυρε και άλλες τεχνικές από την παιδική μνήμη και κυρίως εκείνων που μεγάλωσαν στην ελληνική ύπαιθρο, όπως τα “γραμματίκια” (καρδερίνες) με χρυσόβεργες από ποντικόκολλα, ή την “γκλούτσα” που πετούσαν στα καμπίσια περδίκια, πριν περάσουν στην σφεντόνα, το αεροβόλο και το λειόκαννο όπλο (από φλόμπερ μέχρι καραμπίνα), μετά τη συμπλήρωση των 18 ετών και την πρώτη τους άδεια θήρας.
Οι περισσότεροι από μας έχουμε πιάσει στα χέρια μας σφεντόνα. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο που έχει τραγουδηθεί και από τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Η κατασκευή της ήταν αρχικά με ψημένο ξύλο, συνήθως από κρανιά, για να πάρει το σχήμα Υ (άλλοτε στρογγυλεμένο), τα (πετσάκια) για να συνδέσουν τα λάστιχα με το ξύλινο μέρος, αλλά και την δερμάτινη υποδοχή για το βλήμα (μικρές πέτρες ή μολυβένιες μπίλιες), κάποιοι έβαζαν και σκόπευτρο, περιτυλίγοντας ένα λεπτό σύρμα στο πάνω μέρος με ένα καρφί, ώσπου να αφήσει μία μικρή οπή στο κέντρο, απ’ όπου το μάτι θα ευθυγράμμιζε τη βολή προς τον στόχο.
Υπήρχε επίσης , το σκάλισμα ενός σανιδιού, αντιγράφοντας την τέχνη του μαραγκού, ενώ αργότερα λύγιζαν κάποιο κομμάτι λεπτής σιδερόβεργας, αλλά η διαδικασία με το ψήσιμο της κρανιάς (όπως γινόταν και με τις γκλίτσες), σίγουρα ήταν μία ολόκληρη τελετουργική πράξη, που έδινε μεγαλύτερη αξία και στο παιδικό μας… όπλο.
Στην πολεμική ιστορία
Εκτός από τα κυνηγετικά δρώμενα, η σφεντόνα έχει τη δική της σελίδα και στην πολεμική ιστορία! Χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν απλό, με το μεγαλύτερο βεληνεκές, αλλά υστερούσε σε αποτελεσματικότητα και ακρίβεια σκόπευσης.
Ξεκίνησε στη μυκηναϊκή περίοδο, ξεχάστηκε στους επόμενους αιώνες και επανεμφανίστηκε στα αρχαϊκά χρόνια. Αποτελούνταν από ένα κομμάτι δέρμα με δεμένους στα δύο άκρα τους ιμάντες, μήκους 60 εκατοστών έκαστος. Τα βλήματα ήταν μικρές πέτρες πρώτα και κατόπιν ελλειψοειδή σφαιρίδια από άργιλο ή μέταλλο, κυρίως μόλυβδο.
Ο χειριστής της σφενδόνης αφού τοποθετούσε το βλήμα στο κέντρο του δέρματος και κρατούσε με το χέρι του τους δύο ιμάντες από τα άκρα, τον ένα μάλιστα σταθερότερα, περιστρέφει με ταχύτητα τη σφενδόνη. Σε μία στιγμή άφηνε απότομα τον ιμάντα που κρατούσε χαλαρότερα, οπότε το βλήμα ελευθερώνονταν, καθώς άνοιγε το διπλωμένο ως τότε δέρμα και εκσφενδονιζόταν με ταχύτητα προς την κατεύθυνση σκόπευσης.
Για την καλύτερη χρήση του όπλου απαιτούνταν η εξάσκηση του χειριστή και η καλή μυϊκή του δύναμη.
Μηνύματα µε ειρωνική διάθεση
Το ενδιαφέρον είναι πως στα βλήματα πέτρες που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές – μηνύματα, ανάγλυφες και όχι χαραγμένες. Συνήθως ήταν προστακτικές ρημάτων, με ειρωνική διάθεση προς το θύμα, όπως: δέξαι, λαβέ (άρπα την!) , πρόσεχε, τρώγε (φάτην!), παπαί (άουτς!!!)
Το μεγάλο ψυχολογικό πλήγμα της σφενδόνης είναι ότι ένας μικρόσωμος και ταχυκίνητος πολεμιστής , μπορεί να θέσει εκτός μάχης έναν καλά εκπαιδευμένο, μεγαλόσωμο αντίπαλο με ακριβό εξοπλισμό, ασπίδα, θώρακα, κράνος. Είναι γνωστός ο ταπεινωτικός θάνατος του γίγαντα Γολιάθ από τον Δαυίδ…
Όπλο των φτωχών
Η σφενδόνη από την αρχαιότητα ήταν το όπλο των φτωχών. Δεν χρειαζόταν σωματική ρώμη, χρήμα , ή ιδιαίτερες ικανότητες, παρά μόνο την ανάπτυξη της δεξιότητας του σφενδονήτου. Αρχικά ήταν το όπλο των βοσκών ενάντια στους λύκους. Επειδή όμως ήταν τόσο απλό, σύντομα σώματα σφενδονητών άρχισαν να στρατολογούνται από τους καλύτερους στρατούς. Αναφορά έχουμε στους Μύριους, όπου υπήρχε ειδικό σώμα Ρόδιων για να αναχαιτίζει με μαζικές βολές τις επελάσεις του περσικού ιππικού.
Η χρήση της σφενδόνας για πολεμικούς σκοπούς απαιτούσε μαζικότητα, μαζικές βολές και μεγάλα σώματα που να μπορούν να ρίχνουν ομοβροντίες. Το βλήμα, χάρις στην φυγόκεντρο δύναμη έφευγε με μεγάλη ταχύτητα προς τον εχθρό.
Αρχικά τα βλήματα ήταν λίθινα ή από ψημένο πηλό. Αργότερα υιοθετήθηκαν μολύβδινα προκατασκευασμένα σε ελλειψοειδές σχήμα, τα οποία είχαν καλύτερη αεροδυναμική και άρα μεγαλύτερο βεληνεκές και φονική ικανότητα. Ένας καλός σφενδονήτης ήταν ικανός να πλήξει αντίπαλο σε απόσταση μέχρι και 100 μέτρων με μεγάλη ακρίβεια.
Το βάρος του βλήματος της σφενδόνης έφτανε αρχικά τα 30 γραμμάρια. Ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας αύξησε το βάρος στα 80 γραμμάρια. Οι σφενδονήτες ήταν ο πλέον επικίνδυνος αντίπαλος για το βαρύ πεζικό.
