Οι επιλογές για την κατασκευή μιας λαβής μαχαιριού είναι πολλές, και γίνονται ακόμα περισσότερες αν συνυπολογίσουμε και τα πτυσσόμενα μαχαίρια με τις επιπλέον λειτουργικές ανάγκες που παρουσιάζουν. Ας δούμε τις επιλογές με τα “υπέρ” και “κατά” κάθε λύσης.
του Kώστα Λακαφώση
Την εποχή των παππούδων μας, τα υλικά κατασκευής της λαβής ενός μαχαιριού ήταν απλά και συγκεκριμένα: ξύλο, κόκκαλο, κέρατο ζώου, ίσως κάποιο μέταλλο για το “δέσιμο” και το περίτεχνο σκάλισμα, μέχρι εκεί σε γενικές γραμμές. Όμως, τα τελευταία τριάντα-σαράντα χρόνια, από τότε που η υψηλή τεχνολογία μπήκε στην τέχνη της μαχαιροποιίας και την εμπλούτισε με όλο και πιο “ειδικά” υλικά και με προηγμένες μεθόδους κατασκευής, οι επιλογές έγιναν περισσότερες, οπότε και η αξιολόγηση και επιλογή της ενδεδειγμένης λύσης είναι πλέον πιο σύνθετη. Ας προσπαθήσουμε, κατά το δυνατόν, να καλύψουμε όλες τις διαθέσιμες επιλογές, χωρισμένες ανά είδος μαχαιριού και οικογένεια υλικών:
Μαχαίρια σταθερής λάμας
Ξύλο
Στα μαχαίρια σταθερής λάμας, το ξύλο από μόνο του συνήθως χρησιμοποιείται για να “ντύνει” και να στρογγυλεύει την φαρδιά και γερή ατσάλινη προέκταση της λάμας, η οποία καλύπτει τουλάχιστον το μισό μήκος της λαβής, αν όχι όλο. Ο λόγος είναι ότι το ξύλο δεν έχει τη μηχανική αντοχή και τη σταθερότητα για να αποτελεί μια “αθάνατη” λύση σε ένα μαχαίρι για σκληρή χρήση. Μοναδική γνωστή εξαίρεση, τα παραδοσιακά σκανδιναβικά μαχαίρια που χρησιμοποιούν μια εξ’ ολοκλήρου ξύλινη λαβή, μέσα στην οποία περνά μια λεπτή “ουρά” της λάμας που σταθεροποιείται μέσα στο ξύλο. Για να πετύχει αυτό το είδος της λαβής, απαραίτητο είναι ένα σκληρό και σταθερό ξύλο όπως η ρίζα της σημύδας που χρησιμοποιείται συνήθως σε αυτά τα μαχαίρια.
Ζωικής προέλευσης
Το κέρατο και το κόκκαλο διαφόρων ζώων ήταν ένα από τα πρώτα υλικά κατασκευής της λαβής ενός εργαλείου ή όπλου, από τους προϊστορικούς χρόνους όπου το υλικό αυτό ήταν εύκολα διαθέσιμο και γερό. Σήμερα, τα ζωικής προέλευσης υλικά χρησιμοποιούνται με δύο τρόπους: είτε ολόκληρα (όπου σχηματίζουν ολόκληρο το σώμα της λαβής) είτε ως ενθέσεις σε μεταλλικές λαβές. Και στις δύο περιπτώσεις, το ζητούμενο είναι το αισθητικό αποτέλεσμα, αφού από πρακτικής άποψης τα υλικά αυτά δεν έχουν να προσφέρουν κάτι χρήσιμο. Εάν ο τεχνίτης είναι καλός, το αποτέλεσμα θα είναι πανέμορφο, όμως στην πράξη υπάρχουν άλλα υλικά που προσφέρουν πιό σταθερό και άνετο πιάσιμο στη σκληρή χρήση.
Σύνθετα υλικά
Τα σύνθετα υλικά (composite materials) είναι τα τεχνητά υλικά που αποτελούνται από κάποιο είδος υφάσματος ή πλέξης από ίνες fiberglass, carbon fiber κλπ και από κάποιο συνεκτικό υλικό που συνήθως είναι εποξική κόλλα που πρεσσάρεται και στερεοποιείται ώστε να σχηματιστεί το τελικό υλικό. Τα δύο πιό συνηθισμένα παραδείγματα τέτοιων υλικών που χρησιμοποιούνται στις λαβές των μαχαιριών είναι η micarta και το G10. Από τα δύο, το G10 ως πιο ανθεκτικό, χρησιμοποιείται περισσότερο σε λαβές πτυσσόμενων μαχαιριών, ενώ η micarta χρησιμοποιείται με παρόμοιο τρόπο όπως το ξύλο σε λαβές μεγάλων μαχαιριών σταθερής λάμας. Προσφέρει ένα όμορφο αποτέλεσμα συγκεντρώνοντας όλα τα θετικά του ξύλου σε συνδυασμό με καλύτερη αντοχή στην ταλαιπωρία, χωρίς επιπλέον να έχει το παραμικρό πρόβλημα με ζητήματα υγρασίας.
Δέρμα
Το δέρμα από μόνο του μοιάζει ένα ακατάλληλο υλικό για την κατασκευή της λαβής ενός μαχαιριού, όμως υπάρχει ένας τρόπος που χρησιμοποιείται και δίνει πολύ καλά αποτελέσματα: κομμένο σε ροδέλλες, συμπιέζεται με τη βοήθεια ενός βιδωτού “καπακιού” και σχηματίζει μια λαβή που είναι όμορφη στην όψη και αρκετά καλή στην πραγματική χρήση. Πριν πενήντα ή εξήντα χρόνια, τα στρατιωτικά μαχαίρια της εποχής πετύχαιναν μια πολύ καλή λαβή με τη μέθοδο αυτή. Σήμερα, με την πρόοδο των υλικών οι λαστιχένιες λαβές είναι πλέον καλύτερες γιατί δεν απορροφούν υγρά, οπότε και δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα με την υγρασία ή τη μούχλα. Όμως, σε ένα ξεχωριστό μαχαίρι υψηλής ποιότητας, μια τέτοια λαβή χαρίζει έναν εξαιρετικό συνδυασμό ομορφιάς και εργονομίας.
Πλαστικό
Το απλό, σκληρό πλαστικό, είναι ένα ασφαλές, απλό και σίγουρο υλικό που χρησιμοποιείται στις λαβές κάποιων μαχαιριών χαμηλότερου κόστους, στα οποία προσφέρει κάτι σημαντικό: το χαμηλότερο δυνατό κόστος για μια πολύ κοφτερή λάμα υψηλής ποιότητας από καλό ατσάλι. Αρκετά σουηδικά μαχαίρια (Frosts, Mora κλπ) κυκλοφρρούν σε εκδόσεις με πλαστικές λαβές, προσφέροντας έναν πραγματικά απίστευτο συνδυασμό κόστους και επιδόσεων. Επίσης, οι πλαστικές λαβές είναι μια πολύ συνηθισμένη επιλογή στα καταδυτικά μαχαίρια, τα οποία είναι σχεδιασμένα ώστε να λειτουργούν σε συνδυασμό με τα καταδυτικά γάντια που προσφέρουν πιο σταθερό και ασφαλές κράτημα.
Ελαστικά υλικά
Αυτό που συνολικά ονομάζεται “λαστιχένια λαβή” συμπεριλαμβάνει αρκετές παραλλαγές διαφόρων υλικών που προσφέρουν μια λίγο πιο μαλακή επιφάνεια που δίνει ασφαλές και άνετο κράτημα, ακόμα και στην παρατεταμένη χρήση. Τα περισσότερα παρόμοια υλικά είναι πλέον “αθάνατα”, όμως κάποιες τέτοιες λαβές παλαιότερης τεχνολογίας (από τη δεκαετία του 70 ή σε κάποια πιο χαμηλού κόστους μαχαίρια) χρειάζονται προσοχή στην αποθήκευσή τους γιατί η πολύωρη έκθεση στον ήλιο και στις υψηλές θερμοκρασίες είναι δυνατόν να αλλοιώσει την επιφάνεια του υλικού.
Διάφορα μέταλλα
Οι λαβές μαχαιριών σταθερής λάμας από μεταλλικά υλικά είναι πολύ σπάνιες, επειδή στην πράξη όλα τα εναλλακτικά υλικά που προαναφέραμε είναι καλύτερα από οποιοδήποτε μέταλλο. Δεν θα αναφέραμε καθόλου αυτή την κατηγορία, εάν δεν υπήρχε το περίφημο Fairbarn-Sykes, το μαχαίρι των βρετανών κομάντο τού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που μας υπενθύμισε ότι υπάρχουν και μαχαίρια σταθερής λάμας με μεταλλική λαβή.
ΠΤΥΣΣΟΜΕΝΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ
Ξύλο
Για τους προφανείς λόγους αντοχής και σταθερότητας, το ξύλο δεν είναι κατάλληλο υλικό για την εξ’ ολοκλήρου κατασκευή της λαβής ενός πτυσσόμενου μαχαιριού υψηλής ποιότητας. Οι παραδοσιακοί σουγιάδες χαμηλού κόστους που κυκλοφορούσαν στην ελληνική επαρχία και στους ψαράδες, έχουν περάσει από την ξύλινη στην πλαστική λαβή, ενώ μοναδικό γνωστό δείγμα ξύλινης λαβής είναι οι γαλλικοί Opinel, η μόνη γνωστή εφαρμογή του ξύλου σε ένα προϊόν καλής ποιότητας.
Μέταλλα με ενθέσεις
Οι μεταλλικές λαβές με ξύλινες ενθέσεις είναι μια πολύ διαφορετική περίπτωση, αφού πλέον το ξύλο χρησιμοποιείται για καθαρά διακοσμητικό ρόλο, ενώ τον λειτουργικό ρόλο της αντοχής και της εργονομικής διαμόρφωσης της λαβής παίζει πλέον το μέταλλο (μπρούντζος ή ατσάλι, περίφημα παραδείγματα το Buck 110 ή η παρόμοια σειρά της Puma). Εκτός από ξύλο, οι ενθέσεις σε μια μεταλλική λαβή μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο, από ζωικά υλικά μέχρι οποιοδήποτε άλλο φυσικό ή τεχνητό υλικό. Από λειτουργικής άποψης, το μοναδικό που αξίζει επισήμανσης είναι το ελαστικό υλικό, το οποίο είναι δυνατόν να προσφέρει πιο σταθερό κράτημα σε μια μεταλλική λαβή, εάν έχει σχεδιαστεί σωστά. Κατά τα άλλα, οι ενθέσεις είναι περισσότερο θέμα τέχνης και αισθητικής και λιγότερο λειτουργικά χαρακτηριστικά του μαχαιριού.
Πλαστικά
Ο λόγος που αναφέρουμε ξεχωριστά τα πλαστικά υλικά, είναι για να διαχωρίσουμε ανάμεσα στα φθηνά και χαμηλής τεχνολογίας πλαστικά που χρησιμοποιούνται σε κάποιους φθηνούς σουγιάδες για ψάρεμα, και σε ένα υλικό που εκ πρώτης όψεως μοιάζει απλό πλαστικό, όμως δεν είναι. Πρωτοπόρος στη χρήση του FRN (Fiberglass Reinfoced Nylon) ήταν εδώ και πολλά χρόνια η αμερικανική Spyderco, τα “πλαστικά” μαχαίρια της οποίας είναι πολύ πιο ανθεκτικά και στιβαρά σε σχέση με αυτό που θα περίμενε κανείς από την όψη και το πάχος του υλικού. Το μυστικό βρίσκεται στις ίνες από φάιμπεργκλας που είναι κομμένες σε μικρά κομματάκια και ανακατεμένες μέσα στο λιωμένο νάιλον, πριν αυτό στερεοποιηθεί. Το αποτέλεσμα είναι ένα σύνθετο υλικό (άρα κανονικά ανήκει στην παρακάτω κατηγορία) το οποίο έχει την όψη του νάιλον αλλά πολύ ανώτερα μηχανικά χαρακτηριστικά και αντοχή.
Σύνθετα υλικά
Το FRN που αναφέρουμε παραπάνω, καθώς και η micarta και το G10 είναι υλικά που χρησιμοποιούνται με δύο τρόπους στις λαβές των μαχαιριών: είτε από μόνα τους, σε ικανό πάχος ώστε να έχουν την απαραίτητη ακαμψία και αντοχή για να σχηματίσουν τη λαβή του πτυσσόμενου μαχαιριού, είτε σε συνδυασμό με λεπτά ατσάλινα ελάσματα που σχηματίζουν τον βασικό σκελετό της λαβής, πάνω στα οποία προσαρμόζεται το σύνθετο υλικό για να προσφέρει την υπόλοιπη αντοχή και ακαμψία, αλλά και το πάχος που χρειάζεται για μιά εργονομική λαβή που να προσφέρει άνετο πιάσιμο. Από πρακτικής άποψης, οι λύσεις αυτές (είτε σκέτο G10 είτε λεπτά ελάσματα με επιπλέον πάχος από οποιοδήποτε από αυτά τα υλικά) είναι οι κορυφαίες από άποψης αντοχής και χαμηλού βάρους, αφού ζυγίζουν σχεδόν το μισό αλλά πετυχαίνουν τα ίδια ή καλύτερα μηχανικά χαρακτηριστικά και πιο σταθερό πιάσιμο σε σύγκριση με μια κλασική μεταλλικής λαβή με ενθέσεις.
Διάφορα μέταλλα
Εκτός από τις κλασικές μεταλλικές λαβές με ενθέσεις από ξύλο, κέρατο ή άλλο υλικό, οι ολομεταλλικές λαβές είναι σχετικά σπάνιες. Η Spyderco ξεκίνησε τη δεκαετία του 80 με τις λεπτές ατσάλινες λαβές στα πρωτοποριακά πτυσσόμενα μαχαίρια της εποχής (Worker, Endura, Delica, Police), τις οποίες όμως σιγά σιγά καταργεί αφού οι νέες λύσεις σε υλικά (FRN, G10 κλπ) είναι πλέον αδιαμφισβήτητα καλύτερες. Ολομεταλλικές λαβές βρίσκουμε πλέον μόνο σε κάποια φτηνά αντίγραφα χαμηλής ποιότητας των παλιών εκείνων Spyderco, καθώς και σε ακριβά μαχαίρια όπου κάποιοι εξειδικευμένοι κατασκευαστές “παίζουν” με το χρωματιστό ανοδιωμένο αλουμίνιο ή με το τιτάνιο για να κατασκευάσουν κάτι ξεχωριστό. Το πιο ονομαστό και “ιδιαίτερο” παράδειγμα είναι το περίφημο Sebenza του Chris Reeve, ένα συλλεκτικό πτυσσόμενο μαχαίρι με λαβή τιτανίου που, αν και απόλυτα λειτουργικό (εξαιρετικό, θα λέγαμε), λόγω κόστους απευθύνεται κυρίως σε συλλέκτες και όχι σε πραγματικούς χρήστες.
