Ελάχιστοι από όσους κυνηγάνε ορτύκια και τρυγόνια στην Ξυνιάδα, ξέρουν πως σέρνουν τα βήματά τους, στον… πυθμένα μίας λίμνης που χάθηκε!
Πολλοί είναι κάθε Αύγουστο και Σεπτέμβρη οι κυνηγοί που…. κυνηγούν τα όνειρά τους στην περιοχή της Ξυνιάδας, ψάχνοντας ορτύκια και τρυγόνια του μεγάλου κάμπου.
Ελάχιστοι, όμως, από τους Αθηναίους και τους άλλους “ξενομερίτες” κυνηγούς, γνωρίζουν πως λύνουν τα σκυλιά τους και σέρνουν τα βήματά τους, στον… πυθμένα μίας λίμνης! Πάνε 85 χρόνια που ξεκίνησαν να αποξηραίνουν τη λίμνη Ξυνιάδα. Ήταν το 1938 που μία γαλλική εταιρεία έκανε έναρξη του “έργου” και, μετά από ένα σωρό αναβολές, αναποδιές και περιπέτειες, το κατάφερε.
Η μοιρασιά της γης
Το 1958, η Πολιτεία μοίρασε το στεγνό βυθό ενός “παραδείσου”, στους κατοίκους των χωριών όλης της περιοχής.
Το έργο προχώρησε και οι αγρότες χάρηκαν. Και σαν άρχισαν οι πλούσιες σοδειές των πρώτων ετών, κανένας – εκτός από τους ψαράδες της λίμνης που έμειναν χωρίς δουλειά – δεν έδειχνε να νοσταλγεί τον κόσμο που χάθηκε. Καθώς περνούσαν, όμως, τα χρόνια, άρχισαν να βλέπουν πως ο κάμπος τους “στέγνωνε”!
Από εκεί που κάποτε δεν χρειάζονταν ούτε, καν, να ποτίσουν τα σπαρτά τους, έφτασαν σταδιακά να “χτυπάνε” γεωτρήσεις που ξεπερνάνε… τα 300 μέτρα βάθος (!), προκειμένου να βρούνε νερό.
Πλέον ένα αίτημα προβάλλεται δυναμικά μέσα και γύρω από την Ξυνιάδα: η αναπλημμύριση του κάμπου! Ήταν ένα σπάνιο οικοσύστημα η Ξυνιάδα, που επηρέαζε το κλίμα, τη χλωρίδα και την πανίδα, στην ευρύτερη περιφέρεια του Δομοκού. Σύμφωνα με τις μετρήσεις, η θερμοκρασία ποτέ δεν έπεφτε κάτω από τους -6 βαθμούς το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι δεν ξεπερνούσε τους 37 βαθμούς.
Η βλάστηση γύρω από τη λίμνη ήταν πλούσια σε υδροχαρή βλάστηση… Το εσωτερικό τμήμα της ζώνης του βάλτου κάλυπτε πυκνός καλαμιώνας, ενώ στο εξωτερικό τμήμα φύτρωνε το “φουσκίδι”.
Ανάμεσα στα καλάμια και τα φουσκίδια φύτρωνε το “ραγάζι”, καθώς και διάφορα αναρριχητικά φυτά σε μεγάλη ποικιλία. Έξω από το βάλτο, στα λεγόμενα “τσαΐρια”, φύτρωνε μεγάλη ποικιλία χόρτων και, έξω από αυτή τη ζώνη, άρχιζαν τα χωράφια και οι καλλιέργειες.
Εκατομμύρια παπιά!
Η λίμνη με τους καλαμιώνες, τα τσαΐρια και τη λοιπή βλάστηση, φιλοξενούσε εκατομμύρια υδρόβια πουλιά! Την όψιμη φθινοπωρινή, τη χειμωνιάτικη και την ανοιξιάτικη περίοδο, η περιοχή γέμιζε από πρασινοκέφαλα, γυφτόπαπιες, νερόκοτες, κασσαρίνες, καλιμάνες, ψαροφάγους, λάμιες, μπεκάτσες και αγριόχηνες…
Το καλοκαίρι εκατοντάδες ζευγάρια πελαργών έφτιαχναν τις φωλιές τους σε καμπαναριά, εκκλησίες και ψηλά δέντρα.
Οι νεροχελώνες και τα νερόφιδα ήταν καθεστώς, ενώ στο νότιο νησί που είναι ξερό και πετρώδες είχε τόσες οχιές, που έκαναν προβληματικό το περπάτημα για κυνηγούς ή ψαράδες!
Μέσα στη λίμνη, η… ευτυχία του ψαρά! Παντού ψάρια όπως η πλατίτσα, η ούγγλια, ο χάνος, ο κέφαλος, η τούρνα, το γλύνι, το χέλι και ο κυπρίνος. Εκτός από τα ψάρια υπήρχαν καραβίδες, κυρίως στις εκβολές των νερών της λίμνης, καθώς και καβούρια που κατέβαιναν στη λίμνη με τα νερά των χειμάρων. Στους βάλτους και τα νερά της λίμνης, ζούσαν και βίδρες.
Ο επίλογος του 1942
Η λίμνη και το περιβάλλον της ήταν που έτρεφε τότε και όλους τους ανθρώπους, γιατί γύρω από αυτήν περιστρέφονταν όλες οι δραστηριότητές τους: το ψάρεμα, η κοπή των καλαμιών και των τσαϊριών, καθώς και η βοσκή των κοπαδιών.
Η αποξήρανση κράτησε γύρω στα 20 χρόνια. Αν και μεσολάβησε η γερμανοϊταλική κατοχή, τον Μάιο του 1942 ολοκληρώθηκε η εκβάθυνση του καναλιού και αμέσως μετά η λίμνη άδειασε εντελώς!
Ελάχιστος πληθυσμός των μικρότερων ψαριών κατάφερε να διασωθεί στα νερά του καναλιού. Γρήγορα στέγνωσαν και έγιναν βατοί οι βάλτοι, ενώ μέχρι τα μέσα του Αυγούστου είχε στεγνώσει και η λάσπη του βυθού, σε ένα μέτρο βάθος.
Ως το φθινόπωρο, ένα μεγάλο μέρος της βλάστησης του βάλτου είχε καεί από τους αγρότες, για να εκχερσωθεί και να καλλιεργηθεί. Αυτό ήταν το τέλος της Ξυνιάδας ως λίμνη…
Κι όμως, το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι αγρότες της Ξυνιάδας, είναι… η έλλειψη νερού! Και μαζί, βέβαια, το μεγάλο κόστος παραγωγής και τη ρύπανση. Η μόλυνση οδήγησε στην πλήρη απαξίωση της γης που πήραν από τη λίμνη, γι’ αυτό και σήμερα ζητούν την επαναδημιουργία της.
Ο υγροβιότοπος που χάθηκε
Η λίμνη Ξυνιάδα βρισκόταν μεταξύ Λαμίας και Δομοκού, σε μέσο υψόμετρο 470 μέτρων, ανάμεσα στα χωριά Ξυνιάδα (Δαουκλή), Κορομηλιά, Άγιο Στέφανο (Νεζερό), Περιβόλι (Δερελή), Μακρυράχη (Καΐτσα), Παναγία και Ομβριακή.
Η έκταση που κάλυπταν τα νερά της λίμνης το χειμώνα, ήταν περίπου 31.600 στρέμματα. Από αυτά, 5.000 στρέμματα ήταν καλαμιώνας.
