Η κατασκευή ενός χειροποίητου μαχαιριού υψηλής ποιότητας είναι μια δύσκολη και ιδιαίτερα απαιτητική δραστηριότητα όταν γίνεται σε επαγγελματικό επίπεδο. Όμως, εάν κάποιος θέλει να πειραματιστεί με την κατασκευή ενός χειροποίητου μαχαιριού σε καθαρά ερασιτεχνικό επίπεδο, υπάρχουν αρκετές επιλογές, με διαφορετικό επίπεδο δυσκολίας η καθεμιά.
Κείμενο: Κώστας Λακαφώσης
Για τον ερασιτέχνη κατασκευαστή μαχαιριών που θέλει να πειραματιστεί και να δημιουργήσει κάτι χειροποίητο και μοναδικό, οι επιλογές μπορούν να χωριστούν σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες, με αυξανόμενο επίπεδο δυσκολίας, αλλά και με αντίστοιχα αυξανόμενες απαιτήσεις σε επίπεδο εξοπλισμού αλλά και χρόνου ενασχόλησης. Ας σημειωθεί εδώ ότι σε αυτό το επίπεδο μιλάμε αποκλειστικά για μαχαίρια σταθερής λάμας, αφού τα πτυσσόμενα μαχαίρια παρουσιάζουν σημαντικά υψηλότερες τεχνικές δυσκολίες και απαιτούν πολύ μεγαλύτερη εμπειρία που ξεφεύγει από τα επίπεδα του μέσου ερασιτέχνη κατασκευαστή.
Ξεκινώντας από έτοιμη λάμα
Εάν ψάξει κανείς στην αγορά των μαχαιριών, θα βρει αρκετές εταιρείες που προσφέρουν έτοιμες λάμες ακριβώς για τους ερασιτέχνες κατασκευαστές που θέλουν να φτιάξουν το δικό τους μαχαίρι με το υλικό και το σχήμα της λαβής που προτιμούν, αλλά και τη δερμάτινη θήκη που θα φέρνει την προσωπική τους σφραγίδα. Η επιλογή αυτή είναι η ευκολότερη για τον αρχάριο κατασκευαστή, αφού δεν χρειάζεται να μπλέξει κανείς με δύσκολες μηχανουργικές εργασίες, ούτε χρειάζεται και εξειδικευμένο εξοπλισμό: ένα απλό πριόνι, ένα τρυπάνι, γυαλόχαρτα σε διαφορετικά «νούμερα», ενδεχομένως κάποιο βερνίκι για τη λαβή, εποξική κόλλα δύο συστατικών και δέρμα ή kydex για τη θήκη, αρκούν για να φτιάξει κανείς το πρώτο του μαχαίρι. Για τους περισσότερους, αυτό είναι το πρώτο βήμα που οδηγεί σιγά – σιγά και σε κάποιο από τα επόμενα βήματα.
Κατασκευή λάμας με αφαίρεση υλικού
Το επόμενο βήμα (που αυξάνει σημαντικά τη δυσκολία και τον χρόνο κατασκευής) είναι η κατασκευή της λάμας από κάποια ατσάλινη μπάρα ή ράβδο, με τη μέθοδο της αφαίρεσης υλικού. Αυτό σημαίνει ότι, όπως ακριβώς ο γλύπτης αφαιρεί υλικό για να φτιάξει ένα μαρμάρινο άγαλμα, έτσι ακριβώς ξεκινάμε από έναν όγκο υλικού που υπερκαλύπτει το τελικό σχέδιο και σιγά – σιγά αφαιρούμε ατσάλι ώστε να «περισσέψει» η λάμα μας. Τα εργαλεία για να αφαιρέσουμε υλικό μπορεί να είναι από τα πιο απλά (σιδεροπρίονο, λίμα και πέτρες ακονίσματος) μέχρι μηχανοκίνητα σε διάφορα επίπεδα: από τον πιό απλό γωνιακό τροχό ή δισκοπρίονο μέχρι τα πιο εξεζητημένα μηχανήματα αφαίρεσης υλικού με κινούμενες ταινίες (belt grinders) που βοηθούν στην ταχύτητα, αλλά όχι απαραίτητα και στην επιτυχία του εγχειρήματος. Όπως λένε οι έμπειροι κατασκευαστές χειροποίητων μαχαιριών, ακόμα και το πιο καλά εξοπλισμένο εργαστήριο με τα τελειότερα μηχανήματα δεν μπορεί να βοηθήσει έναν κατασκευαστή περιορισμένης εμπειρίας να μάθει πιο γρήγορα μία διαδικασία που απαιτεί πολλά χρόνια τριβής με το αντικείμενο.
Η πρώτη ύλη για τις κατασκευές αυτές μπορεί να προέρχεται είτε από εξειδικευμένες πηγές προμήθειας ειδικού ατσαλιού μαχαιροποιίας, όμως για τους αρχάριους κατασκευαστές υπάρχουν απλούστερες λύσεις, όπως για παράδειγμα μια λίμα του εμπορίου ή ένα κομμάτι από σούστα παλιού αυτοκινήτου. Έτσι, η πιο απλή λύση για να ξεκινήσει κανείς είναι να αγοράσει μια λίμα σε διαστάσεις που αντιστοιχούν στο μαχαίρι του και να ξεκινήσει να αφαιρεί υλικό. Απλώς, επειδή η λίμα είναι ούτως ή άλλως πολύ σκληρή και άρα πολύ δύσκολη στην επεξεργασία, οι περισσότεροι κατασκευαστές προτιμούν να την ζεστάνουν μέχρι να κοκκινήσει και μετά να την αφήσουν να κρυώσει πολύ αργά σε αέρα, έτσι ώστε να μαλακώσει και να γίνει πιο εύκολη στην κατεργασία. Όμως, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξανακάνουμε στο τέλος τη διαδικασία της βαφής και ανόπτησης (θέρμανση, γρήγορη ψύξη σε λάδι και έπειτα ξανά θέρμανση σε χαμηλότερη θερμοκρασία και αργή ψύξη) ώστε να πετύχουμε το ιδανικό τελικό αποτέλεσμα. Προφανώς, οι διαδικασίες αυτές δεν μπορούν να περιγραφούν σε λίγες γραμμές ενός κειμένου, αφού απαιτούν αρκετές δοκιμές και απόκτηση προσωπικής εμπειρίας προκειμένου να οδηγήσουν σε σταθερή ποιότητα αποτελέσματος, όμως αυτή ακριβώς είναι και η ομορφιά του πειραματισμού σε έναν άγνωστο τομέα με πολλές παραμέτρους.
Κατασκευή με σφυρηλάτηση
Το τρίτο στάδιο κατασκευής χειροποίητου μαχαιριού είναι η σφυρηλάτηση εν θερμώ, κάτι που απαιτεί πλέον κάποιον χώρο και συνθήκες εργασίας που ξεφεύγουν από αυτές ενός διαμερίσματος στην πόλη. Χρειάζεται ένας απομονωμένος και ασφαλής χώρος στον οποίο θα μπορούμε να θερμάνουμε ένα ατσάλινο κομμάτι σε κατάσταση ερυθροπύρωσης και έπειτα να το σφυρηλατήσουμε ώστε να του δώσουμε το βασικό σχήμα που θέλουμε, πριν περάσουμε στο στάδιο της τελικής αφαίρεσης υλικού ώστε να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι η τεχνική της σφυρηλάτησης ήταν η μοναδική επιλογή σε μια παλιότερη εποχή όπου το ατσάλι ήταν πιο δυσεύρετο ενώ δεν υπήρχαν και τα ηλεκτροκίνητα μηχανήματα αφαίρεσης υλικού που υπάρχουν σήμερα. Έτσι, δεν υπήρχε η δυνατότητα να «πετάξεις» τη μισή ποσότητα ατσαλιού για να φτιάξεις ένα μαχαίρι αφαιρώντας υλικό, αλλά ούτε και υπήρχαν τα μηχανήματα που θα διευκόλυναν τη γρήγορη αφαίρεση του υλικού αυτού. Έτσι, η τεχνική της σφυρηλάτησης προέκυψε από πρακτική ανάγκη αλλά είναι και αυτή που μπορεί να δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα από έναν έμπειρο κατασκευαστή. Προφανώς, ο αρχάριος ερασιτέχνης μαχαιροποιός θέλει πολύ δρόμο μέχρι να καταφέρει να σφυρηλατεί καλές λάμες, όμως ακριβώς αυτή η δυσκολία είναι που γοητεύει εκείνους που έχουν τη διάθεση να επενδύσουν τον χρόνο που απαιτείται για να καταφέρουν σιγά – σιγά να φτάσουν σε ένα αποτελεσματικό επίπεδο.
Ό,τι κι αν επιλέξει ο ερασιτέχνης μαχαιροποιός, πάντως, είναι σημαντικό πλέον ότι μπορεί να βρει οδηγίες και πληροφορίες μέσω του διαδικτύου που πριν κάποια χρόνια θα ήταν εντελώς αδύνατον να βρει, ειδικά εξ’ αποστάσεως. Σήμερα όμως μπορεί κανείς να παρακολουθήσει βίντεο από άλλους κατασκευαστές, να διαβάσει πληροφορίες και να επικοινωνήσει με ολόκληρο τον κόσμο αναζητώντας ιδέες και συμβουλές, οπότε είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον να ξεκινήσει να ασχολείται. Απλώς, όπως ήδη τονίσαμε, είναι σημαντικό να ξέρουμε από την αρχή ότι αυτή είναι μια ενασχόληση που απαιτεί πολύ χρόνο και πολλή δουλειά – δεν είναι κάτι που μαθαίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτούνται πολλά χρόνια και πολλές αποτυχημένες δοκιμές πριν καταφέρει κανείς να φτάσει σε ένα επίπεδο που θα μπορεί να θεωρηθεί σταθερό, χωρίς ποιοτικές διακυμάνσεις και «τυχερά» ή «άτυχα» γεγονότα σε κάθε καινούριο μαχαίρι που φτιάχνει. Γι’ αυτό, όμως, και είναι τόσο μεγάλη η ικανοποίηση όταν καταφέρει κανείς να φτάσει στο επίπεδο να «μιλάει» και να «αισθάνεται» το ατσάλι και τη συμπεριφορά του σε διαφορετικές θερμικές κατεργασίες και να μπορεί να προβλέψει από πριν το τελικό αποτέλεσμα.
