Σε αντίθεση με τους όρους “κυνηγετικό μαχαίρι” ή “καταδυτικό μαχαίρι” που είναι λίγο-πολύ σαφείς, δεν είναι υπερβολή να πούμε, ότι ο όρος “στρατιωτικό μαχαίρι” μπορεί να αντιστοιχεί σε τόσες πολλές διαφορετικές εκδοχές που στην ουσία είναι εντελώς ασαφής και αόριστος.

του Κώστα Λακαφώση 

Δεν είναι η πρώτη φορά που μας απασχολεί το ζήτημα του στρατιωτικού μαχαιριού και σίγουρα δεν θα είναι και η τελευταία, αφού ο όρος “στρατιωτικό μαχαίρι” στην ουσία δεν ορίζει τίποτα απολύτως. Και ο λόγος είναι, ότι υπάρχουν τόσες πολλές διαφορετικές χρήσεις, ανάγκες και απαιτήσεις από ένα μαχαίρι που χρησιμοποιείται σε στρατιωτικό περιβάλλον, που είναι πραγματικά αδύνατον να περιορίσουμε τον ορισμό, ώστε να σημαίνει κάτι σαφές και συγκεκριμένο. Αφορμή για να ξαναθυμηθούμε το θέμα αυτό ήταν η ευκαιρία που είχαμε τον τελευταίο καιρό να περάσουμε πάρα πολλές ώρες, μοιρασμένες σε αρκετές διαφορετικές ημέρες, σε διαφορετικές τοποθεσίες και με διαφορετικές δραστηριότητες κάθε φορά, παρακολουθώντας και καταγράφοντας αρκετά στάδια εκπαίδευσης μιας μονάδας Ειδικών Δυνάμεων της Πολεμικής Αεροπορίας που επιχειρεί σε γη, αέρα και θάλασσα. Σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, αρκετές φορές μας ήλθε στο μυαλό το ζήτημα του “στρατιωτικού μαχαιριού” ή μάλλον της απόλυτης ασάφειας του όρου, που στην ουσία δεν περιγράφει τίποτα συγκεκριμένο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: το “επίσημο” μαχαίρι της συγκεκριμένης μονάδας ήταν το πασίγνωστο αμερικανικό μαχαίρι Ka-Bar, ένα απλό και γερό μαχαίρι σταθερής λάμας που μοιάζει με ξιφολόγχη αλλά είναι ακονισμένο, ώστε να κόβει και σαν κανονικό μαχαίρι, χωρίς να έχει να επιδείξει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό πέρα από το ότι είναι γερό, αξιόπιστο και αντέχει στην ταλαιπωρία.

Κι όμως, σε όλη τη διάρκεια της παρουσίας μας στους χώρους εκπαίδευσης της μονάδας, ούτε μία φορά δεν είδαμε το Ka-Bar να χρησιμοποιείται για οποιονδήποτε λόγο! Αυτό φυσικά, δεν σημαίνει ότι το συγκεκριμένο μαχαίρι είναι άχρηστο, το αντίθετο μάλιστα: είναι ένα μαχαίρι που μπορεί να παίξει άριστα το ρόλο του σε κατάσταση επιβίωσης, όπως επίσης μπορεί να θεωρηθεί και ως η τελευταία γραμμή άμυνας σε περίπτωση πολέμου, παίζοντας το ρόλο της ξιφολόγχης. Στην πράξη, όμως, έχει αποδειχθεί ότι η χρήση του στρατιωτικού μαχαιριού είναι 99% εργαλείο και 1% όπλο, και αυτά τα (ελαφρώς αυθαίρετα) ποσοστά απλώς δείχνουν ότι, στο σύγχρονο πεδίο της μάχης, είναι εξαιρετικά σπάνιο να βρεθεί ένας στρατιώτης χωρίς όπλο ή πυρομαχικά ώστε να αναγκαστεί να καταφύγει στο μαχαίρι του. Δεν το λέμε μόνο θεωρητικά, άλλωστε, αφού το ίδιο λένε και οι αμερικανοί που πολεμούν επί αρκετά χρόνια στο Αφγανιστάν και έχουν την ευκαιρία να δοκιμάζουν στην πράξη την εκπαίδευσή τους. Πάρα πολλές πηγές (περιοδικά, βιβλία και διηγήσεις) από τους δύο Πολέμους του Κόλπου και την σημερινή κατάσταση στο Αφγανιστάν συμφωνούν, ότι η κύρια χρήση ενός “στρατιωτικού μαχαιριού” είναι να ανοίγει συσκευασίες με εφόδια και τρόφιμα, παρά οτιδήποτε άλλο. Η “παρεξήγηση” (τη βάζουμε σε εισαγωγικά γιατί κάποιοι την αποδέχονται με χαρά και χωρίς πολλή αμφισβήτηση) περί στρατιωτικού μαχαιριού προέρχεται από μία σειρά κινηματογραφικών ταινιών, όπου ο σεναριογράφος κατασκευάζει συνθήκες ηρωικής χρήσης του μαχαιριού, όπως π.χ. ο “Ράμπο” που χρησιμοποιεί το τεράστιο μαχαίρι με την κούφια λαβή με έναν τρόπο που κανένας πραγματικός στρατιώτης δεν θα χρησιμοποιούσε. Ίσως μία από τις πιο ρεαλιστικές απεικονίσεις της χρήσης του μαχαιριού στην πράξη είναι στην ταινία “Ελεύθερος Σκοπευτής”, όπου ο Τομ Μπέρεντζερ χρησιμοποιεί ένα ταπεινό πολυεργαλείο για να κόψει ένα σύρμα που τον ενοχλεί, αυτή όμως είναι η πραγματικότητα: το πολυεργαλείο και ο ελβετικός σουγιάς είναι πολύ πιο “στρατιωτικά μαχαίρια” από τα μαύρα άγρια μαχαίρια με τεράστιες οδοντώσεις, ειδικά “αυλάκια για το αίμα” και λοιπές κινηματογραφικές ανοησίες που δεν προσφέρουν τίποτα στη λειτουργικότητα ενός μαχαιριού.

Ένα μέρος ευθύνης για την παρεξήγηση της έννοιας “στρατιωτικό μαχαίρι” προέρχεται και από το περίφημο Fairbarn-Sykes commando knife, το “μαχαίρι των κομάντο” του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα λεπτό και μακρύ δίκοπο στιλέτο για μία μοναδική και πολύ εξειδικευμένη χρήση: για να μπορούν οι βρετανοί καταδρομείς να φονεύσουν σιωπηλά τους σκοπούς του εχθρού ώστε να μην γίνουν αντιληπτοί κατά την προσέγγισή τους σε κάποιον στόχο. Αυτή, όμως, η εξαιρετικά εξειδικευμένη (και πολύ σπάνια σε πρακτική εφαρμογή) χρήση, δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρίσει συνολικά τη χρήση του μαχαιριού στο στρατό, ειδικά μάλιστα όταν το συγκεκριμένο μαχαίρι, λόγω σχήματος και μορφολογίας είναι εντελώς άχρηστο για οποιαδήποτε άλλη πρακτική χρήση πέραν της παραπάνω. Με πιο απλά λόγια, όποιος πιστεύει ότι στον πόλεμο υπάρχει πραγματική πιθανότητα να κληθεί να μαχαιρώσει αθόρυβα τον στρατιώτη του εχθρού, καλό είναι να παρουσιαστεί στην Υγειονομική Επιτροπή για επανεξέταση, και έπειτα στο Χόλυγουντ για να διεκδικήσει ρόλο στον “Ράμπο 14”.

Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε την πραγματική διάσταση του όρου “στρατιωτικό μαχαίρι” το πρώτο μας και απολύτως σαφές συμπέρασμα είναι ότι δεν υπάρχει μία και συγκεκριμένη απάντηση στο ερώτημα. Πιο ρεαλιστική θα ήταν η προσπάθειά μας να προσεγγίσουμε μια ευρύτερη γκάμα αναγκών και απαιτήσεων, με αντιστοιχίες σε εντελώς διαφορετικά μαχαίρια σε κάθε περίπτωση. Συγκεντρώνοντας τις απόψεις όσων βρέθηκαν πρόσφατα σε συνθήκες πολέμου, αλλά και παρατηρώντας την καθημερινότητα της εκπαίδευσης και τις ανάγκες των στελεχών των Ειδικών Δυνάμεων, μια πρώτη γενική παρατήρηση λέει ότι το “στρατιωτικό μαχαίρι” στην πράξη δεν είναι ένα αλλά είναι δύο μαζί, σαν ζευγάρι: ένα Ka-Bar μαζί με ένα πολυεργαλείο ή μία ξιφολόγχη με έναν ελβετικό σουγιά είναι δύο παραδείγματα, αφού όλοι φαίνεται να συμφωνούν ότι το πιο χρήσιμο στην καθημερινότητα της στρατιωτικής ζωής είναι κάποιο είδος εργαλείου με πολλές διαφορετικές λάμες, κατσαβίδια, σουβλί, πριόνι και κάποιο είδος πένσας ή κόφτη.

Παράλληλα με αυτό, είναι χρήσιμο να έχεις και ένα μεγάλο μαχαίρι που να αντέχει σε ταλαιπωρία, το οποίο δεν χρησιμοποιείται τόσο πολύ για να κόβει όσο για να σκάβει, να ανοίγει κιβώτια και να είναι διαθέσιμο για κάθε πιθανή χρήση. Κατά τα άλλα, αρκετοί προτιμούν και ένα μικρό πτυσσόμενο μαχαίρι στην τσέπη για κάθε άλλη μικρή πιθανή χρήση μαχαιριού, συνήθως όμως η επιλογή αυτή είναι συμπληρωματική του απαραίτητου ζευγαριού που αναφέραμε παραπάνω.

Αυτά για γενική χρήση, χωρίς να εξετάζουμε τις πολύ συγκεκριμένες ανάγκες που μπορεί να έχει κάποιος που υπηρετεί σε πόστο με ιδιαίτερες απαιτήσεις, όπως ο αλεξιπτωτιστής που πρέπει να έχει και ειδικό μαχαίρι-αρτανοκόφτη, ο υποβρύχιος καταστροφέας που πρέπει να έχει κατάλληλο καταδυτικό μαχαίρι, ή ο νοσοκόμος-διασώστης που πρέπει να έχει διάφορα μαχαίρια, ψαλίδια και ειδικά εργαλεία για να μπορεί να κόψει γρήγορα τα ρούχα, τους ιμάντες της εξάρτυσης ή τα άρβυλα ενός τραυματία. 

Στην ουσία, σας το είπαμε ήδη από την εισαγωγή: σαφές συμπέρασμα δεν πρόκειται να βγάλουμε, αφού ο όρος “στρατιωτικό μαχαίρι” καλύπτει τόσο μεγάλο εύρος, όσο και οι απαιτήσεις μιας καθημερινότητας στην οποία τίποτα δεν είναι δεδομένο και προδιαγεγραμμένο. Το μόνο για το οποίο είμαστε απολύτως βέβαιοι είναι ότι κανένας πραγματικός στρατιωτικός δεν ετοιμάζεται για τη μάχη τοποθετώντας τα αγκίστρια και την πετονιά μέσα στην κούφια λαβή του μαχαιριού του, ούτε και προσαρμόζοντας το δίκοπο στιλέτο του μέσα από το μανίκι του χιτωνίου του-εκτός βέβαια και αν είναι συμπολεμιστής του Τσακ Νόρις…