Τα φινλανδικά μαχαίρια είναι μία από τις καλύτερες επιλογές για κάποιον που θέλει να συνδυάσει κλασική εικόνα, παραδοσιακά υλικά αλλά και εξαιρετικές επιδόσεις από μία πολύ κοφτερή λάμα…

του Κώστα Λακαφώση

Τα παραδοσιακά φινλανδικά μαχαίρια σταθερής λάμας ακολουθούν όλα τον ίδιο βασικό σχεδιασμό και την ίδια φιλοσοφία (που, με πολύ μικρές παραλλαγές ισχύει και για τα υπόλοιπα μαχαίρια της περιοχής, δηλαδή από τη Νορβηγία και τη Σουηδία). Μια λεπτή και πολύ κοφτερή λάμα, με κόψη που ανεβαίνει και καταλήγει σε λεπτή μύτη στο ύψος της ράχης, μία λαβή από ξύλο αρκτικής σημύδας και μία δερμάτινη θήκη που καλύπτει το μεγαλύτερο μήκος του μαχαιριού και αφήνει ελεύθερη μόνο την άκρη της λαβής – αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά των σκανδιναβικών μαχαιριών που δεν έχουν αλλάξει εδώ και εκατοντάδες χρόνια.

Όμως, η εκτέλεση της “συνταγής” έχει μικρές παραλλαγές, κυρίως στο συνολικό μήκος του μαχαιριού (υπάρχουν εκδοχές από πολύ μικρό μήκος λάμας 4-5 εκατοστών έως και μεγαλύτερες με λάμες έως και 14-15 εκατοστά) αλλά και στο σχήμα της λαβής και τον σχεδιασμό της θήκης. Οι παραλλαγές είναι αρκετές και ο καθένας προτιμά και κάτι λίγο διαφορετικό για κάθε χρήση. Σωστό και λάθος δεν υπάρχει, αφού το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των σκανδιναβικών μαχαιριών είναι ότι όλα, χωρίς απολύτως καμία εξαίρεση, κόβουν σαν ξυράφια για ξύρισμα! Έτσι, ο καθένας διαλέγει και μία διαφορετική παραλλαγή ανάλογα με τις δικές του προτεραιότητες και ανάγκες-και αν δεν βρίσκει ακριβώς αυτό που ψάχνει, μπορεί να ασχοληθεί ο ίδιος κάνοντας κάποιες μικρές μετατροπές ώστε να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα διασκεδάζοντας ταυτόχρονα με μια δημιουργική απασχόληση.

Πριν ξεκινήσουμε να περιγράφουμε τη δική μας διαδρομή στην αναζήτηση του ιδανικού puukko (όπως είναι η φινλανδική ονομασία του παραδοσιακού μικρού μαχαιριού σταθερής λάμας), πρέπει να κάνουμε έναν βασικό διαχωρισμό, χωρίζοντας τα μαχαίρια αυτά σε ακριβά, χειροποίητα συλλεκτικά μαχαίρια και σε πιο απλά μαχαίρια καθημερινής χρήσης. Στην πρώτη κατηγορία, το κόστος είναι αρκετά υψηλότερο αλλά και οι επιλογές είναι πολλές, ειδικά αν αρχίσουμε να ψάχνουμε τους διάφορους μικρούς κατασκευαστές που φτιάχνουν ένα-ένα τα χειροποίητα σφυρήλατα μαχαίρια με τις όμορφες λαβές και τις περίτεχνες θήκες. Στην περίπτωσή μας, θα ασχοληθούμε με τα απλά μαχαίρια καθημερινής χρήσης, από αυτά που κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο (και στη χώρα μας) από κάποια από τις μεγαλύτερες εταιρείες που έχουν προσαρμόσει την διαδικασία παραγωγής σε ημι-βιομηχανική, διατηρώντας όμως κάποιες εργασίες αναγκαστικά χειροποίητες και φυσικά πάντοτε επί φινλανδικού εδάφους.

Μία από τις πιο γνωστές σύγχρονες φινλανδικές εταιρείες κατασκευής μαχαιριών είναι και η Marttiini (ναι, δεν είναι λάθος, με δύο t και με δύο i κατά την παράξενη φινλανδική ορθογραφία), μία εταιρεία που κατασκευάζει μαχαίρια με βάση τον παραδοσιακό σχεδιασμό καλύπτοντας μια αρκετά ευρεία γκάμα μεγεθών, ύφους και κόστους.

Ο καθένας έχει και μία διαφορετική άποψη για το ιδανικό μέγεθος  ενός μαχαιριού – η δική μας “χρυσή τομή” βρέθηκε στο μοντέλο με τη λάμα των 9 εκατοστών, θεωρώντας ότι αυτό είναι το μέγιστο μήκος στο οποίο ο χειριστής ακόμα διατηρεί τον πλήρη έλεγχο της λάμας, είτε κρατώντας τη λαβή με τον κλασικό τρόπο είτε οδηγώντας την κόψη με τον δείκτη στηριγμένο στη ράχη (όπως ο χειρουργός κρατάει το νυστέρι). Στα μαχαίρια με πιο μακριά λάμα, είναι πιο δύσκολο να ελέγξεις την κόψη στα λεπτά κοψίματα ή να κάνεις τρύπες με τον παραδοσιακό φινλανδικό τρόπο της ξυλογλυπτικής (κόβοντας βαθιές τετράγωνες τρύπες με τη λεπτή μύτη του μαχαιριού). Αυτές οι εργασίες είναι πιο εύκολες με τα πιο μικρά μαχαίρια με λάμες 4-5 μαχαιριών, όμως αυτά είναι πολύ μικρά για κάποιες άλλες πιο γενικές χρήσεις, όπως π.χ. αν θέλεις να κόψεις μία φέτα ψωμί από ένα μεσαίου μεγέθους καρβέλι. Έτσι, μετά από διάφορες δοκιμές σε διάφορα μεγέθη μαχαιριών, η λάμα των 9 εκατοστών ήταν αυτή στην οποία καταλήξαμε ως η ιδανική λύση για τις περισσότερες χρήσεις. Όσο για το ατσάλι της λάμας, εδώ υπάρχουν δύο επιλογές: η “παραδοσιακά σωστή” λύση είναι το απλό ανθρακούχο ατσάλι, όμως τα τελευταία χρόνια οι φινλανδικές εταιρείες έχουν αρχίσει να προσφέρουν μαχαίρια με ατσάλινα κράματα υψηλής ποιότητας, που προσφέρουν πολύ κοφτερές λάμες χωρίς το άγχος της σκουριάς. Για ένα συλλεκτικό χειροποίητο μαχαίρι θα προτιμούσαμε απλό σφυρήλατο ατσάλι, όμως για ένα μαχαίρι καθημερινής χρήσης, το ανοξείδωτο ατσάλι δεν μας ενοχλεί καθόλου αφού το κράμα αλλά και το πολύ λεπτά ακονισμένο προφίλ της λάμας δίνει πραγματικά εξαιρετικές επιδόσεις, καλύτερες από τα περισσότερα μαχαίρια που θα συναντήσει κανείς στην αγορά.

Ας πάμε τώρα στη λαβή: ένα “σωστό” σκανδιναβικό μαχαίρι έχει απλή κυλινδρική λαβή χωρίς προστατευτικό ασφαλείας για τα δάχτυλα, θεωρώντας ότι ο χειριστής ξέρει τη σωστή τεχνική και είναι προσεκτικός. Όμως, υπάρχουν παραλλαγές με προστατευτικά (σε κάποια κυνηγετικά μαχαίρια αλλά και στα μαχαίρια ξυλογλυπτικής που δίνουν στα παιδιά), ενώ υπάρχουν και παραλλαγές (όπως αυτή που επιλέξαμε) με μία μικρή προέκταση στο κάτω μέρος της λαβής, έτσι ώστε να κάνει “κόντρα” το μικρό δάχτυλο του χεριού όταν βάζουμε δύναμη για να κόψουμε. Αυτό που δεν μας άρεσε στο συγκεκριμένο μαχαίρι και αποφασίσαμε να το αλλάξουμε, ήταν το φινίρισμα της λαβής: για να κρατήσει το κόστος χαμηλά (αφού το συγκεκριμένο μαχαίρι ανήκει στην χαμηλότερου κόστους κατηγορία της Marttiini), η φινλανδική εταιρεία επέλεξε ένα διάφανο βερνίκι για να καλύψει το ανοιχτόχρωμο ξύλο σημύδας της λαβής. Προτιμώντας ένα λιγότερο ολισθηρό πιάσιμο, αλλά και ένα πιο σκούρο χρώμα, ξύσαμε και τρίψαμε το βερνίκι μέχρι που έμεινε καθαρό ξύλο και έπειτα ζητήσαμε τη βοήθεια του Σοφοκλή Κοσκινά για τη συνέχεια. “Λινέλαιο, μία σταγόνα και πάρα πολλή υπομονή” ,ήταν η άμεση συμβουλή του και όπως πάντα είχε δίκιο σε όλα. Το λινέλαιο ήταν όντως η ιδανική λύση, αλλά ήθελε προσοχή στην ποσότητα (ο αρχάριος έχει την τάση να χρησιμοποιήσει περισσότερο, ενώ μία σταγόνα στην άκρη της χαρτοπετσέτας φτάνει και περισσεύει για κάθε “χέρι”), ενώ ήθελε και αρκετή υπομονή – περίπου δέκα μέρες μας πήρε ολόκληρη η διαδικασία, από το πρώτο χέρι μέχρι και το τελευταίο. Μη ρωτήσετε πόσα χέρια περάσαμε, κι εμείς χάσαμε το μέτρημα κάποια στιγμή, το σίγουρο πάντως είναι ότι το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς όπως το θέλαμε: το ξύλο απέκτησε ένα όμορφο, σκούρο χρώμα, και τα φυσικά “νερά” του ξύλου βγήκαν στην επιφάνεια και του έδωσαν μια “τρισδιάστατη” όψη που απέχει έτη φωτός από την αδιάφορη αρχική όψη από την οποία ξεκινήσαμε.

Τελευταίο βήμα η θήκη: το συγκεκριμένο μαχαίρι πωλείται με μία δερμάτινη θήκη κατασκευασμένη από δύο κομμάτια δέρματος, με ραφή περιφερειακά. Από πρακτικής άποψης το είδος αυτό της θήκης είναι άριστο, όμως εμείς θα προτιμούσαμε (από καθαρά αισθητικής άποψης) την πιο κλασική εκδοχή από ένα κομμάτι δέρματος, μονοκόμματο, το οποίο διπλώνει στην πλευρά της ράχης και ράβεται από την πλευρά της κόψης. Εδώ λοιπόν βρίσκεται άλλη μία αφορμή για λίγη διασκεδαστική χειροτεχνία, αφού δεν μας χρειάζεται τίποτα παραπάνω από ένα κομμάτι δέρμα καλής ποιότητας και ένα ισχυρό νήμα όπως αυτό που χρησιμοποιούν οι υποδηματοποιοί για τις ραφές στα δερμάτινα παπούτσια. Για λόγους ασφαλείας (επειδή η λάμα του μαχαιριού είναι εξαιρετικά κοφτερή), είναι καλύτερα να χρησιμοποιήσουμε και ένα  προστατευτικό στο εσωτερικό της θήκης, περιβάλλοντας τη λάμα με ένα σκληρό φύλλο πλαστικού που μπορούμε να βρούμε εύκολα σε κάποια παλιά πλαστική συσκευασία-εμείς μετρήσαμε το σωστό σχήμα σε ένα χαρτί και έπειτα το κόψαμε και το διπλώσαμε στα δύο από ένα χρησιμοποιημένο πλαστικό δοχείο λαδιών αυτοκινήτου. Σφηνώνοντας αυτό το προστατευτικό μέσα στη δερμάτινη θήκη μας, έχουμε εξασφαλίσει ότι μπορούμε να τοποθετούμε το μαχαίρι στη θήκη χωρίς να ανησυχούμε ότι η μύτη θα τρυπήσει το δέρμα και θα μας τραυματίσει. Όσο για τη μεταφορά του μαχαιριού, η καινούρια μας θήκη μπορεί να κρεμαστεί στη ζώνη, όμως υπάρχει και μία ακόμα ιδέα: μπορεί να κρεμαστεί στο λαιμό με ένα κατάλληλο κορδόνι και να μεταφέρεται κάτω από τα ρούχα μας, έτσι ώστε να είναι απόλυτα σίγουρο ότι δεν θα πιαστεί σε κάποιο θάμνο και δεν θα χαθεί όταν περνάμε από κάποιο δύσβατο σημείο του βουνού.

Με την προσεκτική επιλογή και τις μικρές αυτές μετατροπές, θεωρούμε ότι πετύχαμε το ιδανικό και μάλιστα με ελάχιστο κόστος, αφού επιλέξαμε ένα μαχαίρι από την πιο φθηνή κατηγορία και σε αυτό προσθέσαμε προσωπική εργασία και υλικά που δεν κοστίζουν επιπλέον. Όμως, αυτό που είναι ιδανικό για έναν χρήστη μπορεί να είναι εντελώς ακατάλληλο για κάποιον άλλο, οπότε η ουσία όλων των παραπάνω δεν είναι να επιβάλουμε τη δική μας γνώμη και άποψη, αλλά να δείξουμε το δρόμο ώστε ο καθένας να προσαρμοστεί αντίστοιχα στις δικές του ανάγκες και προτεραιότητες.