Μέσα στα τενεκάκια και στα πλαστικά σακουλάκια, στερεωμένα στον κορμό του πεύκου, κυλάνε τα δάκρυα του «πληγωμένου» δέντρου, το κεχριμπαρένιο ρετσίνι.
Κείμενο ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΡΑΜΑΟΥΝΑΣ
Το ρετσίνι των δέντρων των ελληνικών βουνών, έθρεψε γενιές και γενιές παραδασόβιων πληθυσμών. Οι οικογένειες πολλών χωριών, από την Πελοπόννησο μέχρι τη Μακεδονία, ασκούσαν το πατροπαράδοτο εποχικό επάγγελμα του ρητινοσυλλέκτη, του “ρετσινά” όπως κοινά λεγόταν.
Οι περισσότεροι από αυτούς προερχόντουσαν από την βόρεια Εύβοια, που είναι η μεγαλύτερη ρετσινοπαραγωγός περιοχή της Ελλάδας. Οι ρετσινάδες της ή οι «πευκάδες» όπως τοπικά τους αποκαλούσαν, εκτός από τα δάση της ευρύτερης περιοχής τους ρητίνευαν και τα πεύκα του Πηλίου, της Σκοπέλου, της Σκιάθου, φθάνοντας μέχρι και τα βουνά της Αττικής.
Καλοκαίρι στην καλύβα
Στην βόρεια Εύβοια ολόκληρα χωριά ασχολιόντουσαν με τη ρετσινοσυλλογή. Κορυφαίο όμως χωριό ήταν οι Κουρκουλοί, ανάμεσα στη Λίμνη και τη Στροφυλιά -κοντά στο ψηλό βουνό Κανδήλι- περιτριγυρισμένο από απέραντα πευκοδάση.
Οι οικογένειες του χωριού περνούσαν όλο το καλοκαίρι σε μια καλύβα στο δάσος και ξεκινούσανε από την 1η του Απρίλη να πελεκάνε τα πεύκα. Τα αφήνανε κι ύστερα ξαναπήγαιναν, τα πελεκούσανε και τα αφήνανε, κι αυτή η δουλειά κρατούσε μέχρι τέλος του Οκτώβρη, συχνά και το Νοέμβρη.
«Βγάζουμε την φλούδα με το σκεπάρνι και ρίχνουμε την πάστα (σ.σ. πολτός θειικού οξέος που χρησιμοποιήθηκε από το 1970 και μετά) για να σπάσουν οι ίνες του δέντρου. Το πεύκο για να επουλώσει την πληγή, θα αρχίσει να δακρύζει το ρετσίνι του».
Έτσι λιτά περιγράφει την δουλειά του ρετσινά, ένας από τους ευβοιώτες βετεράνους.
Οι τόποι που ασκούν το επάγγελμά τους οι ρετσινάδες, αποτελούν τα πλέον πυρόπληκτα δασικά οικοσυστήματα. Θέλοντας λοιπόν να φροντίσουν το βιός τους γίνονται φυσικοί φύλακες των δασών. Γιατί εκτός από την πολύμηνη παρουσία τους στο δάσος, ιδιαίτερα τους μήνες του καλοκαιριού με τον αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιάς, ανοίγουν μονοπάτια για την μεταφορά του ρετσινιού και καθαρίζουν το χώρο γύρω από τα δέντρα (ξερόχορτα, πευκοβελόνες), ελαχιστοποιώντας την εξάπλωση της «έρπουσας φωτιάς».
Και σπανίζει η περίπτωση να μην την προλάβουν.
«Τα δάση που ρητινεύονται δύσκολα καίγονται. Ακόμα κι αν πιάσει φωτιά, θα τρέξουν αμέσως για την κατάσβεσή της, για να προστατέψουν το εισόδημά τους…Πέστε το κι αλλιώτικα. Οι ρετσινάδες είναι οι άμισθοι προστάτες των δασών», είναι μερικά από τα λόγια του Γιώργου Λαδογιάννη, προέδρου του σωματείου ρετσινάδων του νομού Εύβοιας.
Πολύ δουλειά, λίγα λεφτά
Καθορισμένα αυστηρά, από τους δασικούς υπαλλήλους, τα πεύκα που τρυγάει μια οικογένεια ρετσινάδων είναι γύρω στις 7-8 χιλιάδες και για να ζήσει πρέπει να συγκεντρώσει τουλάχιστον 20 τόνους.
Η δουλειά του ρετσινά απαιτεί γνώση, τέχνη και είναι επίπονη. Τρέχει ποτάμι ο ιδρώτας, όμοιος με το «αίμα» του πεύκου, αλλά το αντίτιμο ήταν και εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά χαμηλό (η τιμή το 2011 ήταν 20 λεπτά το κιλό).
Αποτέλεσμα ήταν να μην ακολουθήσουν το επάγγελμα οι νέοι και με το χρόνο οι οικογένειες μετακόμισαν από τα χωριά στις πόλεις. Από τους κάποτε 3.500 ρετσινάδες, έχουν απομείνει λιγότεροι από 1.000, με διαρκή τάση μείωσης.
Έτσι η παραγωγή ρετσινιού από τους 41.000 τόνους το 1961 (3% της παγκόσμιας παραγωγής), κλιμακώθηκε προς τα κάτω: 20.500 τόνοι το 1973, 12.500 το 1983, 6.250 το 1993 και μόλις 3.900 τόνοι το 2008.
Από τα 35 εργοστάσια επεξεργασίας του ρετσινιού, σήμερα λειτουργεί ένα στη Μάνδρα της Αττικής και δύο μικρά στην Εύβοια (Πευκί και Πολιτικά).
Παλιότερα η συλλογή του ρετσινιού γινόταν σε περισσότερες περιοχές, όπως στη Λέσβο, στη Θήβα, στην Αταλάντη, στο Λαύριο, στην Πεντέλη και την Αργολίδα.
Σήμερα ρητινεύονται τα δάση της βόρειας Εύβοιας, της Σκοπέλου, της Κορινθίας (Σούλι, Σοφικό), της Χαλκιδικής (Κασσάνδρα, Πολύγυρος) και της Αττικής (περιοχή Μεγάρων).
Μέχρι και στο κρασί
Από το ρετσίνι παράγεται το τερεβινθέλαιο (νέφτι), το κολοφώνιο και το κατράμι (πίσσα). Χρησιμοποιείται για την παρασκευή κόλλας, χρωστικών και βερνικιών και αποτελεί αρωματικό-συντηρητικό πρόσθετο στο λευκό κρασί, την ονομαστή ρετσίνα.
Εφαρμογή βρίσκει ακόμα στην φαρμακευτική και την κοσμετολογία (αρώματα).
