Όλα όσα πρέπει να γνωρίζει ο κυνηγός για το ποιες συσφίξεις αποδίδουν καλύτερα και ποιες είναι οι παράπλευρες επιδράσεις.
Κείμενο ΣΟΦΟΚΛΗΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ
Με τον όρο «τσοκ» στα λειόκαννα όπλα, εννοούμε τη σύσφιξη στο στόμιο της κάννης, αν και μερικές φορές περιλαμβάνουμε στον ίδιο όρο, τη μηδενική ή ακόμη και την αρνητική σύσφιξη.
Οι κυνηγοί ανέκαθεν προσπαθούσαν να βελτιώσουν την απόδοση των όπλων τους, προκειμένου να καταβάλουν τα θηράματα σε μεγαλύτερες αποστάσεις, όμως οι κυλινδρικές κάννες δεν τους βοηθούσαν.
Στα πρώτα οπισθογεμή
Όταν άρχισαν να κατασκευάζονται τα οπισθογεμή όπλα, το πρώτο που ρύθμισαν οι κατασκευαστές, ήταν ο χώρος όπου η κάννη θα φιλοξενούσε το φυσίγγιο. Η θαλάμη του όπλου, ήταν η πρώτη διαφοροποιημένη διαρρύθμιση του μέχρι τότε κυλινδρικού σωλήνα. Ο κάλυκας έπρεπε να έχει το δικό του χώρο, για να είναι δυνατή η εξίσωση της διαμέτρου της κάννης με τη γόμωση και όχι με το περίβλημα της.
Η κάννη λοιπόν είχε ακριβώς ίδια διάμετρο με το εσωτερικό και όχι με το εξωτερικό μέρος του κάλυκα. Αυτό όμως είχε να κάνει όχι με τη συγκέντρωση και κατανομή των σκαγιών, αλλά με την ασφάλεια του κυνηγού και τη διαμόρφωση της ταχύτητας της βολής. Από τη θαλάμη μέχρι την έξοδο στο στόμιο, η διάμετρος ήταν ενιαία. Στην πορεία διαπιστώθηκε ότι αν στο στόμιο της κάννης μίκραινε η διάμετρος, το αποτέλεσμα της τουφεκιάς άλλαζε με τον κύκλο των σκαγιών να στενεύει, όσο η διάμετρος γινόταν μικρότερη. Βέβαια αυτό είχε κάποιο όριο, διότι η σύσφιξη του στομίου δεν έπρεπε να είναι απότομη, ούτε υπερβολική.
Μια απότομη σύσφιξη θα είχε τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα, και μια υπερβολική σύσφιξη ήταν επικίνδυνη, καθώς θα περιόριζε την ευχερή έξοδο της γόμωσης. Προοδευτικά, άρχισαν οι κατασκευαστές να καθορίζουν τα όρια των συσφίξεων τα οποία σε ότι αφορά το διαμέτρημα 12 που είναι και το δημοφιλέστερο, έχουν οριστεί περίπου στο ένα χιλιοστό σε σχέση με την γενική διαμόρφωση του κυλινδρικού τμήματος της κάννης.
Οι πατενταρισμένες διαμορφώσεις
Με απλά λόγια, για την πλήρη σύσφιξη (full choke) ενός όπλου με αυλό 18,4 χιλιοστά, αντιστοιχούν 17,4 χιλιοστά. Αυτό είναι το παγκοσμίως αποδεκτό όριο της πλήρους σύσφιξης. Βέβαια σήμερα και αυτό τείνει να καταστρατηγηθεί, διότι συχνά συναντάμε όπλα τα οποία έχουν συσφίξεις ακόμη μεγαλύτερες (17,3 ή και 17,2 χιλιοστά). Από το 18,4 όμως που είναι μια ενδεικτική διάμετρος μέχρι το 17,4 που είναι η πλήρης σύσφιξη, υπάρχουν υποδιαιρέσεις οι οποίες έχουν καθιερωθεί παγκοσμίως και τις συναντάμε με διάφορους συμβολισμούς.
Πολλές εταιρίες προτιμούν να τις συμβολίζουν με αστερίσκους, άλλες με τα αρχικά της αγγλικής ορολογίας, άλλες με υποδιαιρέσεις του εκατοστόμετρου, αλλά μερικές και με άλλους συμβολισμούς, όπως κύκλους ή δικά τους σύμβολα, καθώς δεν έχει καθιερωθεί μια ενιαία «γλώσσα» για όλες τις χώρες.
Υπάρχουν και ειδικές διαμορφώσεις του στομίου της κάννης, για το αγώνισμα του Skeet που βρίσκονται μεταξύ κυλίνδρου και βελτιωμένου κυλίνδρου, αλλά και στόμια κάννης με μεγαλύτερη διάμετρο από τον κύλινδρο, που προορίζονται για εύκολη διασπορά ειδικά για το κυνήγι του ορτυκιού, της μπεκάτσας κ.λπ.
Ορισμένες πατενταρισμένες διαμορφώσεις όπως το Tula ή το σύστημα της «καμπάνας» (bell), κυκλοφορούν σε ειδικές περιπτώσεις, όπως και έξοδοι καννών με ειδικές ραβδώσεις κάποιες εκ των οποίων προορίζονται για εύκολη διασπορά σκαγιών και κάποιες άλλες για να δώσουν περιστροφική κίνηση σε μονόβολα.
Η διαμόρφωση της στένωσης
Κάθε εταιρία κατασκευής όπλων ή εναλλασσόμενων στενώσεων, ακολουθεί τη δική της μέθοδο. Άλλες εταιρίες κατασκευάζουν στενώσεις με μεγάλη προοδευτικότητα και άλλες με μικρή. Για παράδειγμα η Beretta στα νέα της σκοπευτικά όπλα κατασκευάζει τις κάννες με προοδευτική στένωση, η οποία ξεκινά λίγο μετά τη θαλάμη της κάννης. Αυτό όμως είναι κάτι που δεν επιτρέπεται να γίνεται σε όπλα τα οποία θα χρησιμοποιούνται με μεγάλο εύρος γομώσεων. Η συνήθης πρακτική είναι να στενεύει η κάννη στα τελευταία 10 εκατοστά πριν από την έξοδο των σκαγιών. Οι σοβαρές εταιρίες δεν κατασκευάζουν τις κάννες με απόλυτα κωνικό το τελευταίο τμήμα της κάννης, διότι αυτό θα δημιουργούσε προβλήματα συγκέντρωσης και κατανομής σκαγιών. Πριν από την έξοδο υπάρχει ένα τμήμα (συνήθως είναι 2 εκατοστά) με παράλληλη διαμόρφωση για να εξουδετερώνονται οι δυνάμεις που αναπτύσσονται κατά το συνωστισμό των σκαγιών. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν συνιστάται ποτέ το κόψιμο των καννών από κάποιους, οι οποίοι ελπίζουν ότι θα μειώσουν τη στένωση. Καταστρέφοντας αυτό το παράλληλο τμήμα, αλλοιώνεται κάθε ομοιογένεια. Τα τελευταία χρόνια οι στενώσεις έχουν γίνει εναλλάξιμες και αυτό είναι μια μεγάλη ευκολία. Η πρόοδος που έχει γίνει στον τομέα αυτό είναι μεγάλη και καθημερινά βλέπουμε καινούργιες επινοήσεις, οι οποίες συχνά παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Ο μύθος της καλύτερης απόδοσης των σταθερών στενώσεων σε σχέση με τις εναλλάξιμες, έχει προ πολλού καταρριφθεί και ελάχιστοι είναι εκείνοι που προτιμούν τα σταθερά «τσοκ» σε σχέση με τα εναλλάξιμα για λόγους απόδοσης».
Τα πιο πάνω δίνουν μια εξήγηση για το ρόλο που παίζουν οι συσφίξεις στη διαμόρφωση της βολής. Όμως πέραν της βλητικής απόδοσης υπάρχουν και διάφοροι άλλοι λόγοι για την επιλογή ενός όπλου.
Για παράδειγμα το μήκος της κάννης παίζει σπουδαίο ρόλο σκοπευτικά και εργονομικά. Αυτό πρέπει να το λάβουμε υπόψη αν θέλουμε να αυξομειώνουμε το μήκος κατά περίσταση.
Αν λοιπόν ο κυνηγός θέλει να έχει κάποιες φορές μια κοντή κάννη που κάνει το όπλο πιο ευέλικτο, και κάποιες άλλες μακριά κάννη που διευκολύνει στις μεγάλες αποστάσεις, ίσως πρέπει να προτιμήσει εξωτερικά τσοκ που παράλληλα με τη στένωση, αυξομειώνουν και το μήκος της κάννης. Επιπρόσθετα με τα εξωτερικά τσοκ είναι πολύ ευκολότερο να τα αλλάζουμε χωρίς να χρειαζόμαστε ειδικό κλειδί. Στην αγορά όμως, υπάρχουν και τσοκ που βιδώνουν εσωτερικά και αφήνουν και ένα μέρος έξω από την κάννη, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο το μήκος της.
Τείνουν να εγκαταλειφθούν
Οι σταθερές συσφίξεις τείνουν να εγκαταλειφθούν, διότι οι κατασκευαστές έχουν τον τρόπο και τα μηχανήματα πλέον να κατασκευάζουν τσοκ με όποια διαμόρφωση και όποιο μήκος επιθυμούν. Η εμπειρία μου δείχνει, ότι χρειάζεται προσοχή στα ατσάλινα εσωτερικά τσοκ, διότι είναι ευαίσθητα στη διάβρωση. Αν δεν είμαστε επιμελείς σε ότι αφορά τον καθαρισμό του όπλου και ιδιαίτερα του σπειρώματος, ενδέχεται να βρεθούμε στη δυσάρεστη θέση, να βρούμε κάποιο τσοκ κολλημένο από την κάπνα και τη σκουριά και τότε ίσως να μην μπορέσει ούτε ο οπλουργός να σώσει την κατάσταση. Οι μεγάλες εταιρίες βέβαια, σήμερα κατασκευάζουν τα εσωτερικά τσοκ από ανοξείδωτο ατσάλι και αυτό είναι μια πολύ θετική εξέλιξη.
Κάποιες εταιρίες μάλιστα έχουν εφεύρει και ειδικές εφαρμογές στεγανοποίησης, για να μην περνούν αέρια στο σπείρωμα μεταξύ κάννης και τσοκ. Παρόλα αυτά, οφείλουμε να καθαρίζουμε πάντοτε τα σπειρώματα για να μην αντιμετωπίζουμε πρόβλημα.
Επιγραμματικά θα έλεγα, ότι τα εσωτερικά σπειρώματα πλέον έχουν υποσκελίσει, τις σταθερές κάννες και τα εξωτερικά τσοκ.
Οι πρώτοι διδάξαντες…
Οι συσφίξεις στα λειόκαννα εμφανίστηκαν γύρω στα 1850. Επισήμως εφευρέτης των συσφίξεων θεωρείται ο William Pape ο οποίος πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1866. Τα λειόκαννα όπλα μέχρι την εποχή εκείνη, είχαν κυλινδρικές κάννες με διάμετρο που δεν άλλαζε σε κανένα σημείο. Τα πρώτα βιδωτά εξωτερικά τσοκ κυκλοφόρησαν στην Αμερικανική αγορά αρκετές δεκαετίες αργότερα από την Lyman, στη δε Ευρώπη η Ιταλική Breda έγινε ευρέως γνωστή με το σλόγκαν «Five Shotguns in One», όταν κυκλοφόρησε τη δεκαετία του ’50 το σύστημα Quick choke με τα πέντε εξωτερικά τσοκ που είχαν μήκος ανάλογο με τη σύσφιξή τους. Ο Αμερικανός E. Field White, από τη δεκαετία του 1920 είχε κατασκευάσει ένα σύστημα ρυθμιζόμενου τσοκ που τοποθετούσε στο στόμιο της κάννης, και το οποίο κυκλοφόρησε ευρέως πολύ αργότερα από την εταιρία Poly-Choke.
