Στις ημέρες των περασμάτων, το χάραμα του κάθε πρωινού κρύβει μέσα του την αγωνία, αλλά και την προσδοκία για την εμφάνιση των πουλιών. Ίσως η μεγάλη ένταση της ώρας και η αβεβαιότητα για την εξέλιξη της μέρας, να είναι οι λόγοι που προσελκύουν τους κυνηγούς.

Είναι ζήτημα τύχης ή μαντεψιάς η συνάντηση με τα αγαπημένα φθινοπωρινά θηράματα των Ελλήνων κυνηγών; Ή μήπως εκτός από την τυχαία πρόβλεψη υπάρχουν και κάποια σημάδια, που η σωστή ανάγνωσή τους προμηνύει την άφιξη των πουλιών σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

Τι σημαίνει “πέρασμα”

Σπρωγμένοι από τον επερχόμενο χειμώνα στον ευρωπαϊκό βορρά, που πλέον γίνεται αφιλόξενος με τις μέρες να μικραίνουν, την θερμοκρασία να πέφτει και την τροφή να στερεύει, οι ατρόμητοι μετανάστες θα επιχειρήσουν για 2η φορά μέσα στο ίδιο έτος το μεγάλο στεριανό και θαλασσινό ταξίδι.    

Αλλά η πτήση μέχρι τα αφρικανικά παράλια δεν γίνεται πάντα απ’ ευθείας, παρά το γεγονός ότι τα πουλιά με ευνοϊκό άνεμο και ξαστεριά έχουν αυτή την δυνατότητα.

Για παράδειγμα ένα τρυγόνι μπορεί να ταξιδέψει συνεχώς για 1.200 χιλιόμετρα και να βρεθεί σε μια νύχτα από τα Σκόπια στην Λιβύη ή το ορτύκι από ένα βορειοελλαδικό κάμπο να «πιάσει» στο Ταίναρο ή στην Κρήτη.

Δεν έχουν όμως όλα τα άτομα ενός κοπαδιού την ίδια αντοχή. Ένας σημαντικός αριθμός κουράζεται από την πολύωρη διαδρομή και αναζητά τόπο για ξεκούραση. 

Ακόμα η διακοπή της πτήσης μπορεί να οφείλεται και σε καιρικά εμπόδια, όπως να «γυρίσει» απότομα ο αίθριος καιρός σε νοτιά και συννεφόβροχο ή ακόμα να ενισχυθεί σημαντικά ο βοριάς. 

Ακριβώς αυτή η αναγκαστική διακοπή της μεταναστευτικής πτήσης, αποκαλείται στην κυνηγετική γλώσσα “πέρασμα” και οι τόποι που πιάνουν τα διαβατάρικα πουλιά είναι οι “σταθμοί” της πορείας για το Νότο.    

Γενικά και χρήσιμα

Πριν όμως μιλήσουμε για τους “δρόμους” που ακολουθούν τα πουλιά στην φθινοπωρινή μετανάστευση και τους τόπους που σταθμεύουν, πρέπει να απαριθμήσουμε κάποιες σημαντικές παραμέτρους, που θα βοηθήσουν τον κυνηγό να βρει τα τρυγόνια και τα ορτύκια και να ζεστάνει τις κάννες του:

-Τα πουλιά ταξιδεύουν μόνο την νύχτα, γιατί η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη από αυτήν της μέρας κι ακόμα γιατί τη νύχτα απουσιάζουν τα φτερωτά αρπακτικά, και κυρίως το γεράκι της Ελεωνόρας (μαυροπετρίτης) που λυμαίνεται τα πουλιά του Αιγαίου.  

-Από χρόνια έχει διαπιστωθεί, ότι η μεταναστευτική πτήση γίνεται κατά κύματα. Για μία – δύο και σπάνια τρείς συνεχόμενες μέρες βλέπουμε πολλά τρυγόνια ή τα σκυλιά μας να σηκώνουν πολλά ορτύκια και μετά για 4-5 μέρες δεν βρίσκουμε παρά ελάχιστα ή και καθόλου. Αυτή η σταδιακή μετανάστευση έχει επιστημονική εξήγηση και αποδίδεται στην πρόνοια της φύσης για την επιβίωση των ειδών, να ελαχιστοποιούνται δηλαδή οι απώλειες σε περίπτωση ισχυρού καιρικού φαινομένου (καταιγίδα, θύελλα κ.α)

-Όταν σταθμεύουν τα πουλιά για ξεκούραση ή από την πρόσκαιρη μεταβολή του καιρού, το πέρασμα θα διαρκέσει μόνο μία μέρα. Νύχτα θα πιάσουν τα πουλιά και 45-90 λεπτά μετά το ηλιοβασίλεμα της ίδιας μέρας που τα πετύχαμε, θα φύγουν.

-Τα τρυγόνια των περασμάτων αναζητούν για να σταθμεύσουν δενδρώδεις τόπους και δύσβατες ρεματιές. Θα πραγματοποιήσουν κάποιες αναγνωριστικές πτήσεις, θα βοσκήσουν και θα ποτιστούν, σε αντίθεση με τα ορτύκια που σταθμεύουν στις άγονες και χέρσες περιοχές, μένουν ατάιστα και απότιστα και αναζητούν μόνο την ξεκούραση κάτω από την σκιά των θάμνων ή δίπλα στις ξερολιθιές.

-Και τα δύο θηράματα ενοχλούνται από την μεγάλη φωτεινότητα (φωταύγεια) και αποφεύγουν τους φωτορυπασμένους τόπους, όπως είναι η  Λαυρεωτική και τα κοσμικά Κυκλαδονήσια, που αποτελούσαν παλιότερα σπουδαίους παραδοσιακούς σταθμούς για τα διαβατάρικα πουλιά. 

Καιρός και ανεμολόγιο

“Τα πουλιά δεν αντιπαλεύουν τον δύσκολο καιρό. Γνωρίζουν ότι είναι καταδικασμένα αν τα βάλουν μαζί του και για να επιβιώσουν επιστρατεύουν το δώρο της «μάνας φύσης», τους αισθητήρες πρόγνωσης του καιρού”.      

Αντιλαμβάνονται έτσι τις καιρικές μεταβολές, διακόπτουν αναγκαστικά την πτήση και σταθμεύουν για λίγο μέχρι να βελτιωθεί ο καιρός. Αυτήν ακριβώς την αλλαγή του καιρού με γερό μελτέμι ή βροχή περιμένει ο κυνηγός του τρυγονιού και του ορτυκιού. Και είναι σημαντικό να βρεθεί την κατάλληλη στιγμή στον κυνηγότοπο, κάτι που δύσκολα το καταφέρνει, αν δεν βρίσκεται καθημερινά στα καρτέρια και στα τριφύλλια τις κρίσιμες ημερομηνίες.

Αντίθετα τις μέρες με άπνοια ή ασθενή βοριά και έναστρο ουρανό, πέρασμα δεν γίνεται και ο κυνηγός με βαριά βήματα «σέρνεται» στο καρτέρι, γνωρίζοντας εκ των προτέρων την απογοήτευση της μέρας.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις νυχτερινές φιγούρες των κυνηγών στην Κορώνη της Μεσσηνίας, που μουρμούριζαν ακατάληπτες λέξεις βλέποντας τις οροφές των αυτοκινήτων μουσκεμένες από την νυχτερινή υγρασία που προκαλεί η άπνοια. 

Οι “δρόμοι” της μετανάστευσης

Το φθινόπωρο τα διαβατάρικα τρυγόνια δεν σχηματίζουν μεγάλα κοπάδια, όπως κάνουν την άνοιξη, ούτε «μπαίνουν» στην χώρα κυρίως από τον δυτικό μονό-“δρόμο” που περνά από την δυτική Πελοπόννησο, τα Στροφάδια και τον Αμβρακικό. 

Συνηθίζουν να ακολουθούν ευλαβικά συγκεκριμένες ρότες και περνούν σε μεγάλο μέτωπο καλύπτοντας όλο τον ηπειρωτικό κορμό της χώρας και το Αιγαίο πέλαγος, χωρίς όμως να ισομοιράζεται ο όγκος του μεταναστευτικού κύματος.

Χρησιμοποιούν δηλαδή και τους τέσσερις μεταναστευτικούς δρόμους, αυτούς της δυτικής ακτογραμμής, της ανατολικής ακτογραμμής, του κεντρικού Αιγαίου (Κυκλάδες) και τον δρόμο των νησιών του ανατολικού Αιγαίου.

Τόποι και ημερομηνίες

Έχοντας λοιπόν χαρτογραφήσει την κάθοδο των…μυρίων πουλιών, θα σταθούμε αναλυτικά στις περιοχές της χώρας που προτιμούν-όχι βέβαια σε όλες-και στις ημερομηνίες που συνήθως γίνονται τα περάσματα.

Τα τρυγόνια και τα ορτύκια δεν έχουν τις ίδιες ημερομηνίες μετανάστευσης. Τα τρυγόνια αρχίζουν την κάθοδο προς το Νότο από το τέλος Αυγούστου μέχρι και τις 25 του Σεπτέμβρη, με κορύφωμα το διάστημα 7-17/9. Τα ορτύκια καθυστερούν με τις πρώτες εμφανίσεις να γίνονται στο τέλος του πρώτου 10ήμερου του Σεπτέμβρη και η κορύφωση των περασμάτων γίνεται από τις 20/9 μέχρι τις 5/10.

Δυτική Ελλάδα

Στην περιοχή της Πρέβεζας (Καναλάκι, Κούκος, Νικόπολη) που βρίσκεται πάνω στον δυτικό “δρόμο”, θα γίνουν δύο καλά περάσματα τρυγονιών μέχρι τις 12 Σεπτέμβρη. Το πρώτο συνήθως γίνεται στις 2- 3/9, το αργότερο μέχρι τις 6/9 και το δεύτερο λίγο πριν του Σταυρού. Τα ορτύκια θα «χτυπήσουν» μετά τις 15/9, με κρίσιμες μέρες τις 20 και 23/9. 

Πιο χαμηλά οι Μεσολογγίτες περιμένουν τα τρυγόνια στο Νεοχώρι- Κατοχή και στο Ευηνοχώρι στις 2, 3, 9 και 11 του Σεπτέμβρη και αργότερα τα ορτύκια, που προτιμούν και την περιοχή της Τριχωνίδας. 

Στην Μεσσηνία (Κορώνη, Μεθώνη) οι ντόπιοι κυνηγοί συνιστούν να μην βγαίνουν από την θήκη τα τουφέκια πριν τις 2/9 και μόνο αν φυσά δυνατός βορειοανατολικός άνεμος.

Ανατολική ακτογραμμή

Οι πιο βολικές περιοχές για περάσματα στην ανατολική ακτή είναι η Εύβοια, η Αττική, η Αργολίδα και η Λακωνία.

Στην Αττική την πρώτη θέση κατέχει ακόμα η περιοχή της Λαυρεωτικής και ακολουθεί η περιοχή των Μεγάρων. Στα Μεγάλα Πεύκα της Λαυρεωτικής, πριν το μεγαλύτερο μέρος του δάσους καεί, είχα πετύχει ένα πολύ καλό πέρασμα τρυγονιών στις 29 Αυγούστου. 

Όμως τις δύο τελευταίες 10ετίες τα περάσματα τρυγονιών και ορτυκιών όλο και σπανίζουν στην Αττική και μόνο με ακραία μεταβολή του καιρού -όχι συνηθισμένη στην περιοχή- μπορεί να βρεθούν πουλιά στον Χάρακα και στα Λεγρενά.

Στην Αργολίδα περάσματα γίνονται 5 με 8/9 στην Κόστα, στην Ερμιόνη και στις Σπέτσες.

Στην Λακωνία και ιδιαίτερα στην Μάνη (Ταίναρο) γίνονται μεγάλα περάσματα ορτυκιών από τις 15/9 μέχρι και το τέλος του Οκτώβρη.

Νησιωτική χώρα

Στον δρόμο του κεντρικού Αιγαίου τα πουλιά εξακολουθούν να σταθμεύουν στην Αντίπαρο, στην Ανάφη και στις μικρές Κυκλάδες, αποφεύγοντας τα τελευταία χρόνια  την Τήνο, την Πάρο, την Νιό και την Σαντορίνη, νησιά με μεγάλη οικιστική και τουριστική ανάπτυξη. 

Τα ορτύκια των Θρακικών παραλίων και αυτά από την ενδοχώρα της Βουλγαρίας, όταν τα πιάσει ο καιρός θα σταθμεύσουν στην Λήμνο, την Λέσβο και την Χίο.

Στην Κρήτη που δέχεται τον όγκο των πουλιών από τους δρόμους της ανατολικής ακτογραμμής και του κεντρικού Αιγαίου, τα περάσματα των τρυγονιών ξεκινούν από τις αρχές του Σεπτέμβρη και των ορτυκιών από του Σταυρού (14/9) και μετά.

Οι σημαδιακές μέρες

Από παρατηρήσεις πολλών 10ετιών, έχουν προκύψει κάποιες ιδιαίτερες μέρες για τα μεγάλα περάσματα. Για τα τρυγόνια οι σημαδιακές μέρες είναι αυτές μπρος-πίσω του Σταυρού (14/9) και του ολόγιομου φεγγαριού (πανσέληνος) που φέτος είναι στις 16 Σεπτεμβρίου. Πρέπει επομένως να περιμένουμε ένα «καυτό» 5ήμερο, από του Σταυρού μέχρι και την επομένη της πανσελήνου (13-17/9). 

Για τα ορτύκια δεν υπάρχουν «στάνταρ» σημάδια, αλλά συνήθως μεγάλα περάσματα στη νότια χώρα σημειώνονται ανάμεσα στις 20 με 25 του Σεπτέμβρη και πάντα όταν φυσάει δυνατός βοριάς στα πελάγη, με ένταση 6-8 μποφόρ.