Είναι τελικά σύμμαχος ή εχθρός το ολόγιομο φεγγάρι; Η απάντηση του αντικειμενικού παρατηρητή θα έλεγε πως είναι και τα δύο μαζί. Χωριστά όμως, γιατί ενώ για τα πουλιά είναι ο απόλυτος σύμμαχος, καλύπτοντας ανάγκες φωτεινού διαδρόμου πορείας, από τους κυνηγούς ερμηνεύεται ως “εχθρική” παρουσία που προοιωνίζει αρνητικές εξελίξεις.
Με το φως της μέρας είναι εύκολο στον οιονδήποτε να διαπιστώσει μέσα σε ελάχιστο χρόνο, τη ζωντάνια που εμφανίζει κάποια περιοχή σχετικά με την παρουσία φτερωτών θηραμάτων, ιδιαίτερα εκείνων που χαρακτηρίζονται δενδρόβια. Οι όποιες κινήσεις γίνονται αμέσως ορατές και το σύνολό τους δημιουργεί πλήρη απεικόνιση της πραγματικότητας, βασισμένη πλέον σε αδιάσειστα στοιχεία και όχι σε υποθετικές εκτιμήσεις. Όμως τι γίνεται τη νύχτα και γιατί αρκεί να μεσολαβήσουν ελάχιστες φωτεινές βραδιές, ώστε τεράστιες περιφέρειες να εμφανίζουν τοπία απόλυτης ερήμωσης;
Πολλαπλές οι ερμηνείες
Ανέκαθεν η αναμονή και η εμφάνιση της πανσέληνου τύχαινε υποδοχής με πολλαπλές ερμηνείες. Αναλύοντας με κυνηγετικά επιχειρήματα αυτό το φυσικό φαινόμενο, θα δούμε πως ακόμη και εκεί οι απόψεις είναι διχασμένες, κυρίως ως προς τα προσδοκώμενα.
Είναι τελικά σύμμαχος ή εχθρός το ολόγιομο φεγγάρι; Η απάντηση του αντικειμενικού παρατηρητή θα έλεγε πως είναι και τα δύο μαζί. Χωριστά όμως, γιατί ενώ για τα πουλιά είναι ο απόλυτος σύμμαχος, καλύπτοντας ανάγκες φωτεινού διαδρόμου πορείας, από τους κυνηγούς ερμηνεύεται ως “εχθρική” παρουσία που προοιωνίζει αρνητικές εξελίξεις.
Από τα πρώτα χρόνια κυκλοφορίας των κυνηγετικών περιοδικών, πολλοί συντάκτες είχαν αφιερώσει εκτεταμένα άρθρα για τα συν και τα πλην του φεγγαριού. Στη δεκαετία του 1970, ο Δημήτρης Πλατανιάς, έγραφε:
– “Τέσσερα φεγγάρια προσκυνάνε οι δικοί μας κι άλλα τόσα σιχτιρίζουν… Καθάρια λαμπερά κι ασυνόδευτα από βροχάδες και ανάποδους αγέρηδες παρακαλάμε όλοι να ‘ναι τα φεγγάρια του Οκτώβρη, του Νοέμβρη, και του Απριλομάη, για να μπουν από τα πάνω τσίχλες, μπεκάτσες, φάσσες και παπιά, και μετά από τα κάτω ν’ ανεβούν τα ορτυκοτρύγονα. Απ’ τα σιχτιρισμένα, θαμπά και ξερικά θέλουμε να ‘ναι Αύγουστο και Σεπτέμβρη και σκοτεινά, με μπουμπουνητά και αστραπόβροντα τα δυό πρώτα φεγγάρια της χρονιάς”.
Στις μέρες μας οι πληθυσμοί θηραμάτων δεν είναι συγκρίσιμοι, ωστόσο τα δεδομένα εξακολουθούν να παραμένουν ίδια. Η αποδημία αποτελεί κορυφαίο κεφάλαιο του βιολογικού κύκλου των πουλιών και πραγματοποιείται πάντα σε χρόνο που η πανσέληνος της περιόδου εκείνης θα δείξει στα σμήνη το δρόμο να ταξιδέψουν με ασφάλεια. Πριν αναχωρήσουν, συνεκτιμούν παράγοντες όπως άνεμος, νέφωση, βροχή και θερμοκρασία, με πρώτο ζητούμενο όμως τη φωτεινότητα του φεγγαριού. Όλο το φάσμα από το μεγαλείο της μετανάστευσης, αποτυπώνεται στις μετρήσεις ειδικών επιστημόνων που τις παρακολουθούν μέσω υπερσύγχρονων ηλεκτρονικών μηχανημάτων, να επαναλαμβάνονται πάντα τις μέρες που κυριαρχεί πανσέληνος.
Μεθοδολογία της μετανάστευσης
Τη μελέτη της μετανάστευσης άρχισε το 1898 ο Mortensen στην παραθαλάσσια περιοχή Kurshaia της Βαλτικής, όπου ιδρύθηκε το πρώτο κέντρο δακτυλίωσης. Από τότε μπήκαν εκατομμύρια δακτυλίδια σε πουλιά και ελήφθησαν χιλιάδες επανευρέσεις δακτυλιδιών σ’ όλο τον κόσμο. Άλλη μέθοδος είναι οπτική παρατήρηση και μέτρηση πουλιών εν πτήση με κιάλια, συνήθως σε σημεία συγκέντρωσης.
Υπάρχει άποψη (Dolnik, 1975) ότι η μέθοδος αυτή διαστρεβλώνει την συνολική εικόνα, γιατί ο μεγαλύτερος πληθυσμός πουλιών πετά πολύ ψηλά (1.000-1.700 μ.) και περισσότερο νυχτερινές ώρες, οπότε δεν μπορεί να παρακολουθηθεί. Από τη δεκαετία του 1950 οι μελέτες μετανάστευσης άρχισαν να γίνονται και με ραντάρ (Nisbet & Druzy 1967) που εντοπίζουν τα σμήνη ημέρα και νύχτα σε ακτίνα 100 χλμ. Φυσικά τα ραντάρ δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουν το είδος και το μέγεθος των πουλιών.
Βλέπουν τη μετανάστευση που γίνεται ψηλά (600 μ.) , αλλά δεν βλέπουν τα πουλιά που πετάνε χαμηλά μέχρι 100-200 μέτρα. Επίσης το ραντάρ βλέπει πιο καλά τη νυχτερινή μετανάστευση, παρά την ημερήσια. Τελικά βγαίνει το συμπέρασμα, ότι δεν μπορούμε να μάθουμε τους ακριβείς αριθμούς των μεταναστευτικών πουλιών που περνούν από πάνω μας με καμιά μέθοδο, λόγω του ότι η μετανάστευση γίνεται όλο το 24ωρο και σε ύψος από 1 έως 4.000 μέτρα. Όλα τα παραπάνω είναι μικρό απόσπασμα μελέτης που εκπονήθηκε από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών – Τμήμα Βιολογίας, στα πλαίσια της συνεργασίας Ελλάδας και Ουκρανίας, το 2008.
Τα πουλιά είναι ικανά να διασχίσουν 2.000 – 3.000 χλμ. σε αδιάκοπη πτήση, χωρίς στάση σε έδαφος. Έτσι, μετά από επανευρέσεις δακτυλιωμένων, προέκυψε ότι το ψαρόνι μπορεί να διασχίσει στην ηπειρωτική χώρα 1.200 χλμ. το 24ωρο, ο κοκκινολαίμης 1.660 σε 14 ημέρες, ο σπίνος 1.140 σε 2 ημέρες, η τσίχλα 1.530 σε 2 ημέρες, η φάσσα 1.500 σε 24 ώρες, κ.ο.κ. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι πληθυσμοί από φάσσες ή τσίχλες, μπορούν μέσα σε μία δύο μέρες να βρεθούν από το Γύθειο και την Αμφίκλεια, στο Φαλακρό της Δράμας και στην Μάκρη του Έβρου. Μέση ταχύτητα ανά 24ωρο για νυχτόβιους μετανάστες έχουν η κιτρινοσουσουράδα 72 χλμ., η κεδρότσιχλα 65, η τσίχλα 95 και το ορτύκι 42 χλμ.
Οδηγός η πανσέληνος
Γνωρίζοντας λοιπόν πως μπεκάτσες, φάσσες, υδρόβια, τσίχλες, τρυγόνια, ορτύκια κ.λπ. μπορούν σε διάστημα 2-6 ημερών να βρεθούν στα δύο άκρα αποστάσεων που φτάνουν τα 2.000 χλμ., απομένει να αναζητήσουμε τους πιθανούς χρόνους εμφάνισης. Τέτοιου είδους προσέγγιση συνήθως προκύπτει από συνδυασμό εμπειρικών παρατηρήσεων προηγούμενων ετών, και υπολογισμός της πανσελήνου κάθε μήνα ξεχωριστά. Αυτοί που κυρίως μας ενδιαφέρουν, είναι οι τρεις πρώτοι μήνες της έναρξης, για τα ορτυκοτρύγονα που θα φύγουν και για τα υπόλοιπα είδη που θα αφιχθούν. Από τους υπόλοιπους ξεχωρίζει ο Φλεβάρης, όπου παρατηρούνται μεγάλες συγκεντρώσεις κατά τόπους, σημαντικές μετακινήσεις προς βορειότερα και ταυτόχρονα μαζικές αναχωρήσεις σαν επιστρόφια…
Πάντα ως το μεγαλύτερο ερωτηματικό παραμένει το φεγγάρι του Αυγούστου. Με δεδομένη πλέον την ημερομηνία έναρξης, ευχή όλων είναι εκείνο το φεγγάρι να γεμίσει όσο το δυνατόν πιο κοντά στις αρχές του μήνα. Παρατηρήσεις δεκαετιών παραπέμπουν προς αυτό το συμπέρασμα. Όσες χρονιές τον Αύγουστο είχαμε πανσέληνο νωρίς, στα μέσα δηλαδή και στο τέλος του Α’ δεκαημέρου, ιδίως τα τρυγόνια έμεναν “ασάλευτα”.
Το εκμεταλλεύσιμο ταξιδιάρικο και φωτισμένο διάστημα ως την κορύφωση της πανσέληνου, ξεκινά από 6 ημέρες πριν και διαρκεί ως και 3 μετά. Το υπόλοιπο του μήνα δεν προσφέρεται για ταξίδι. Αν θέλουμε λοιπόν να είμαστε περισσότερο προετοιμασμένοι, θα πρέπει σε μελλοντικές αποδράσεις να συνυπολογίζεται αν η εποχή προσφέρεται για μπασίματα ή επιστρόφια. Το μικρό διάστημα πριν, κατά, και μετά την πανσέληνο, μας κατευθύνει έστω και κατά προσέγγιση για να “σημαδέψουμε” κάποιες ημερομηνίες.
Oι αστάθμητοι παράγοντες…
Όμως θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν στα σοβαρά, πως πάντα το φεγγάρι από μόνο του δεν προσφέρει τον ασφαλή δρόμο. Αστάθμητοι παράγοντες όπως η ξαφνική ξηρασία, η απότομη πτώση της θερμοκρασίας, η επερχόμενη έντονη καταιγίδα και ειδικότερα τα αστραπόβροντα των καλοκαιρινών μπουρινιών, συχνά οδηγούν τα πουλιά σε εκκενώσεις τεράστιων περιοχών, ανεξάρτητα με τη θέση της σελήνης. Τέτοιες περιπτώσεις όμως, είναι ορθότερο να χαρακτηρίζονται ως ξαφνικές μετακινήσεις λόγω συνθηκών, παρά για πρόωρες αναχωρήσεις. Οι όποιες αιφνίδιες ή παρατεταμένες μεταβολές στο μικροκλίμα μιας περιοχής ή μιας περιφέρειας, είναι αποδεδειγμένο πως θα οδηγήσουν τα πουλιά σε σχετικά κοντινές μετακινήσεις, όμως δεν θα τα αναγκάσουν σε πρόωρη αποδημία.
