Ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του παραδίδει ότι μετά την απελευθέρωση της Τριπολιτσάς, «όταν εκίνησα δια να υπάγω εις το Βαλτέτσι, εις τον δρόμον εβγήκαν τρεις λαγοί και τους έπιασαν ζωντανούς οι Έλληνες. Τότε τους είπα ότι: η νίκη παιδιά είναι δική μας. Είχαν πρόληψι οι Έλληνες, όταν έβλεπαν λαγούς και επερνούσαν από το στρατόπεδο και δεν τους εσκότωναν ή δεν τους έπιαναν, η καρδιά των Ελλήνων εκρύωνε ότι θα χάσουν τον πόλεμο…»
Ο Γέρος του Μοριά είναι αποκαλυπτικός στα απομνημονεύματά του. Διαβάζοντάς τα είναι σαν να ακούς την ανόθευτη φωνή του Ήρωα, να αφηγείται όσα έζησε χύνοντας το αίμα του και το αίμα των δικών του, για να έχουμε εμείς σήμερα την ελευθερία μας ως κληρονομιά και βαριά παρακαταθήκη και όχι ως προσκέφαλο για ξεκούραση. Ας τον αφήσουμε να μας πει λίγα λόγια…
Πριν την επανάσταση…
«Επήγα εις την Ζάκυνθον, εις τα 1805, τον Αύγουστο. Ομιλώ με τον αρχηγόν των ρωσικών στρατευμάτων και με λέγει ότι ο αυτοκράτωρ τον διέταξε να παραδεχθεί εις την δούλευσιν όσους θέλουν να έμβουν και να υπάγουν να κτυπήσουν τον Ναπολέοντα. Του αποκρίνωμαι: όσον δια το μέρος μου, δεν εμβαίνω εις την δούλευσιν. Τι έχω να κάμω με τον Ναπολέοντα; Αν θέλετε όμως στρατιώτας δια να ελευθερώσωμεν την πατρίδα μας, σε υπόσχομαι και πέντε και δέκα χιλιάδες στρατιώτας. Μια φορά εβαπτισθήκαμεν με το λάδι, βαπτιζόμεθα και μία με το αίμα και άλλην μίαν δια την ελευθερίαν της πατρίδος μας.»
Γιατί γιορτάζεται την ημέρα του Ευαγγελισμού
«Το κίνημά μας έγινε εις τας 22 Μαρτίου, εις την Καλαμάταν. Από τας 6 του Ιανουαρίου, έως εις τας 22 Μαρτίου, επροσπάθησα, ενέργησα εις την Μάνην να ενώσωμεν διάφορα σπίτια μανιάτικα χωρισμένα κατά την συνήθειάν τους και τους ενώσαμεν, τους αδελφώσαμεν. Έστειλα και εις τας επαρχίας της Μεσηνίας, Μιστρός, Καρύταινας, Φαναριού, Λεονταριού και Αρκαδίας, της Τριπολιτσάς και ήλθαν εκεί όπου εβρισκόμουν, και τους έλεγα, ότι την ημέρα του Ευαγγελισμού να είναι έτοιμοι και κάθε επαρχία να κινηθεί εναντίον των Τούρκων…»
«Κινώντας εγώ, είχον μίαν προθυμίαν οι Έλληνες, όπου όλοι με τας εικόνας έκαναν δέησι και ευχαριστήσεις. Μου ήρχετο τότε να κλαύσω από την προθυμίαν όπου έβλεπα. Ιερείς έκαναν δέησι. Εις τον ποταμόν της Καλαμάτας ανασπασθήκαμε και εκινήσαμε (…) Την αυγήν εξημέρωσε εις ταις 25, Ευαγγελισμού. (…) Ακούοντες οι Γαραντζαίοι τα τουφέκια, εσκότωσαν τους κεχαγιάδες και έγινε αρχή του σκοτωμού. (…) Εδώ τελειώνει η ζωή μου η περασμένη και αρχινά της επαναστάσεως.» (Η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε επίσημα ως εθνική εορτή, με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, το 1838)
Ο πόλεμος…
«Τα μοναστήρια τους εβοηθούσαν. Οι γεωργοί έδιναν είδηση εις τους κλέπτας, ζωοτροφίας και πολεμοφόδια. Όταν εις τον πόλεμον ελαβώνετο κανένας βαρέως και δεν ημπορούσαν να τον πάρουν, τον εφιλούσαν και έπειτα του έκοφταν το κεφάλι. Το είχαν εις ατιμίαν όπου οι Τούρκοι να πάρουν το κεφάλι του. (…) Εις τον κατατρεγμό μας, δια δεκαπέντε ημέραις ούτε εκοιμώμεθα ούτε ετρώγαμε, εσώσαμε τα φουσέκια, καθημέρα πόλεμο.»
«Όταν εμβήκα εις την Τριπολιτσά, με έδειξαν τον Πλάτανο εις το παζάρι όπου εκρέμαγαν τους Έλληνας. Αναστέναξα και είπα. Άιντε, πόσοι από το σόγι μου και από το έθνος μου εκρεμάσθησαν εκεί και διέταξα και τον έκοψαν. Επαρηγορήθηκα και για τον σκοτωμό των Τούρκων.»
Μάχη στα Δερβενάκια (Δράμαλης)
«Την αυγή έβγαλα λόγο εις τους στρατιώτας και τους είπα: Έλληνες μη φοβείσθε! Εμείς εσκοτώσαμε τόσους Τούρκους εντόπιους, και τούτους έτσι θα τους κάμωμε. Δεν είναι πολλοί οι Τούρκοι όσους τους λέγουν (ήταν 30.000, αλλά το έλεγε για να τους εμψυχώσει). Να υπάγωμε να σκοτωθούμε μακράν από τα παιδιά μας και ταις φαμελιαίς μας. Μην παίρνετε μαζί σας ούτε μουλάρια, κάπες, όλα μας τα φέρνουν εκείνοι (οι Τούρκοι ως λάφυρα).»
Κατάληψη του Παλαμηδίου – παράδοση Ναυπλίου
«Ήλθαν εις το Παλαμήδι οι μπέηδες και ένας Αρβανίτης, αρχηγός των Αρβανιτών. (…) Ο Αρβανίτης λέγει: Τα άρματά μας δεν τα δίδομε και θα πολεμήσωμε, θα κάψωμε την χώρα και να μην αφήσωμε πέτρα εις την άλλη πέτρα. Του απεκρίθηκα: Βρε Αρβανίτη, τίνος τα λες αυτά; Ας πολεμήσωμε και μια φορά καβάλα και τότε βλέπετε! Την χώρα ας την κάψετε, οι πρόγονοί μας την έφκειασαν, και πάλι την φκειάνουμε, εμείς όμως θα σας περάσουμε όλους από το σπαθί.» Οι μπέηδες με είπαν: μην τον ακούς αυτόν, διότι είναι εργένης, ας ερωτήσει και ημάς όπου είμεθα φαμελίταις. Εμείς πάμε κάτω, κάμνομε το τραττάτο (συνθήκη), το υπογράφομε και σας το στέλνομε με τα κλειδιά…
Η πίστη του Κολοκοτρώνη
«Μια φορά (1803) επήγα εις το πανηγύρι της Αγίας Μονής. Αυτό το μοναστήρι ήταν μεγάλο και εχαλάσθη εις την πρώτη Τουρκιά. Όταν επέρασα ήτο μία μάνδρα χαλασμένη και σκεπασμένη η εκκλησία με κλάδους δέντρων. Τότε έταξα ότι: Παναγία μου βοήθησέ μας να ελευθερώσουμε την πατρίδα μας από τον τύραννο και θα σε φκειάσω καθώς ήσουν πρώτα. Με εβοήθησε και εις τον δεύτερον χρόνον της επαναστάσεώς μας επλήρωσα το τάμα μου και την έφκειασα.»
«Όλοι ομού κυνηγήσαμεν τον εχθρόν. Δώδεκα, δεκατρείς Μαΐου ήτον (Μάχη στο Βαλτέτσι). 23 ώρες εβάσταξε ο πόλεμος. Εκείνη την ημέρα ήτον Παρασκευή και έβαλα λόγον ότι: πρέπει να νηστεύσωμεν όλοι δια δοξολογίαν εκείνης της ημέρας και να δοξάζεται αιώνας αιώνων έως ου στέκει το έθνος, διατί ήτον η ελευθερία της πατρίδος. (…) Εκείνος ο πόλεμος εστάθη η ευτυχία της πατρίδος. Αν εχαλιώμεθα, εκινδυνεύαμε να μη κάμωμε ορδί (στράτευμα) πλέον.»
«Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να την στερεώσετε, διότι, όταν επιάσαμε τα άρματα είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως και έπειτα υπέρ Πατρίδος.»
Η πικρία του…
«Μια φορά εις τα Τρίκορφα ο Αναγνωστάκης Ζαφειρόπουλος από το Ζυγοβίστι, τον οποίο είχα γραμματικό τότε, με ήβλεπε όπου αγωνιζόμουνα εις τας 24 ώρας. Εις τας 20 επήγαινα εις την τέντα μου και έτρωγα ολίγο ψωμί. Μου είπε: Άιντε, Κολοκοτρώνη παιδεύσου, παιδέυσου και η πατρίς σου θέλει σε ανταμείψει. Εγώ του απεκρίθηκα ότι: εμένα η πατρίς θα πρωτοεξορίση, και η τύχη το ήφερε και αλήθευσα.»
Και ο απολογισμός του: «Όσον ημπόρεσα έκαμα το χρέος μου εις την πατρίδα μου ελεύθερη, είδα εκείνο όπου ποθούσα και εγώ και ο πατέρας μου και ο πάππος μου και όλη η γενεά μου, καθώς και όλοι οι Έλληνες…»
