Αρκετά στρατιωτικά και επιχειρησιακά μαχαίρια προσφέρονται τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο με μαύρη λαβή και θήκη αλλά και μαύρη λάμα. Για ποιο λόγο γίνεται αυτό, και τί διαφορές έχουν οι διάφορες επικαλύψεις που χρησιμοποιούνται;
του Κώστα Λακαφώση
Η πρώτη απορία που μπορεί να έχει κανείς είναι για τη σκοπιμότητα, δηλαδή την πρακτική χρησιμότητα μιας μαύρης λάμας, αν ξεπεράσουμε ως υποκειμενικό το ζήτημα της αισθητικής. Μία μαύρη λάμα σε ένα μαχαίρι μπορεί να προσφέρει δύο διαφορετικά πράγματα: περιορισμό των αντανακλάσεων, κάτι ενδεχομένως σημαντικό για στρατιωτικές επιχειρήσεις σε εχθρική περιοχή, αλλά και ενδεχόμενη προστασία από τη σκουριά και τη διάβρωση (ανάλογα με τον τύπο του ατσαλιού και το είδος της επικάλυψης).
Για το πρώτο σκέλος, δηλαδή τη “σκοτεινή” εμφάνιση και τη μείωση των αντανακλάσεων, δεν έχουμε να προσθέσουμε κάτι σημαντικό, αφού ο κάθε χρήστης μπορεί να κρίνει ξεχωριστά για τις δικές του προτεραιότητες για τη σημασία αυτής της παραμέτρου. Απλώς, αξίζει να προσθέσουμε, ότι ακόμα και σε επίπεδο ιδιώτη, σε απλό αστικό περιβάλλον, μερικές φορές ένα “διακριτικό” μαχαίρι είναι πιο εύχρηστο σε οπλοφοβικό ή “ευαίσθητο” περιβάλλον. Όταν πριν λίγες ημέρες χρειάστηκε να χρησιμοποιήσουμε το ψαλίδι του Victorinox Spirit πολυεργαλείου μας μέσα σε παιδότοπο, περικυκλωμένοι από παιδάκια και ανήσυχους γονείς, ούτε ένας δεν πρόσεξε ότι βγάλαμε και χρησιμοποιήσαμε “μαχαίρι”, όπως ενδεχομένως να είχε συμβεί αν είχαμε χρησιμοποιήσει την κλασική ατσάλινη εκδοχή του ίδιου εργαλείου που γυαλίζει και φαίνεται από μακριά. Αντίστοιχα διακριτικό είναι και το Spyderco Delica με πράσινη λαβή και μαύρη λάμα που χρησιμοποιούμε σε τέτοιες περιπτώσεις χωρίς κανένας να παρατηρεί κάτι περίεργο.
Όσο για το δεύτερο σκέλος, την προστασία από τη διάβρωση, εδώ το βασικό ερώτημα είναι ο τύπος του ατσαλιού: εάν μιλάμε για κάποιο σύγχρονο ανοξείδωτο ατσάλι, επί της ουσίας δεν υπάρχει διαφορά, αφού ένα καλό ανοξείδωτο ατσάλι ούτως ή άλλως διαθέτει από μόνο του την προστασία από τη διάβρωση. Όμως, σε πολλά μαχαίρια (κυρίως μεγάλα στρατιωτικά μαχαίρια και μαχαίρια επιβίωσης) που χρησιμοποιείται απλό (όχι ανοξείδωτο) ατσάλι, η επικάλυψη της λάμας είναι σημαντική για την καλή κατάσταση του μαχαιριού σε πραγματικές συνθήκες, όπου το μαχαίρι μπορεί να παραμείνει βρεγμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν υπάρχει πάντα ο χρόνος και η ευκαιρία για προσεκτικό καθαρισμό και λίπανση. Σε αυτά τα μαχαίρια, συνήθως χρησιμοποιείται ένας τύπος επικάλυψης με αρκετό πάχος που προσφέρει ικανή προστασία, αλλά και η επικάλυψη από μόνη της δεν σημαίνει ότι το μαχαίρι δεν χρειάζεται πλέον καθαρισμό και προσοχή-άλλωστε, το ακονισμένο σημείο της κόψης είναι αναγκαστικά καθαρό από επικάλυψη και άρα δεν προστατεύεται (αν και το σημείο αυτό καθαρίζεται εύκολα με το επόμενο ακόνισμα).
Ξεκινώντας να συγκρίνουμε τις διάφορες εκδοχές χρωματισμού και επικάλυψης μίας λάμας, ας ξεκινήσουμε πρώτα από τον απλό χημικό χρωματισμό του απλού ατσαλιού, το ίδιο που χρησιμοποιείται για να δίνει μαύρο χρώμα π.χ. στις κάννες των κυνηγετικών όπλων. Αυτή, βέβαια, δεν είναι επικάλυψη αλλά απλός χρωματισμός, και απαιτεί καθαρισμό και λίπανση όπως ακριβώς και ένα όπλο, με μοναδικό προσόν την ευκολία στην ανανέωση του χρωματισμού και της επισκευής των μικροαμυχών που δημιουργούνται, με απλά χημικά που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει και από μόνος του. Φυσικά, στα ανοξείδωτα ατσάλια αυτή η διαδικασία δεν λειτουργεί, αφού βασίζεται στην αντίδραση του μετάλλου με συγκεκριμένα χημικά για να επιτευθχεί ο ζητούμενος χρωματισμός. Από τις διάφορες επικαλύψεις, η πιο απλή και φθηνή σε κόστος παραγωγής είναι το “μαύρο τεφλόν”, που μπορεί να έχει διαφορετικά ονόματα (Xylan, PTFE-based κλπ) αλλά στην ουσία είναι το ίδιο πράγμα: ένα πολύ λεπτό φιλμ που κολλάει στο μέταλλο και προσφέρει προστασία και μείωση της τριβής, όμως η αντοχή του στη σκληρή χρήση είναι σχετικά περιορισμένη.
Επόμενη εκδοχή είναι κάποιο είδος χρωματισμού που μπορεί να έχει το εντυπωσιακό όνομα PVD (physical vapor deposit), όμως στην ουσία δεν είναι κάτι παραπάνω από ένα σκληρό και ανθεκτικό βιομηχανικό χρώμα που κολλάει στο μέταλλο με μια διαδικασία που μοιάζει με το σπρέι, απλώς με πολύ μικρό μέγεθος σταγονιδίου και πολύ καλά ελεγχόμενη ποσότητα και ομοιογένεια εναπόθεσης. Λίγο πιο χοντρή σε πάχος και ανθεκτική στην ταλαιπωρία είναι η επικάλυψη με εποξικό χρώμα: φανταστείτε ότι παίρνουμε μια εποξική κόλλα δύο στοιχείων και την ανακατεύουμε με μαύρη σκόνη για χρωματισμό πριν την απλώσουμε στην επιφάνεια μιας λάμας. Η διαδικασία αυτή δεν θα πετύχει με το χέρι αν προσπαθήσουμε μόνοι μας, όμως η ίδια βασική αρχή έχει προσαρμοστεί σε τυποποιημένες βιομηχανικές τεχνικές, ώστε να προκύπτει σταθερό, ομοιογενές και σωστά κολλημένο στρώμα σε κάθε σημείο της επιφάνειας της λάμας. Το αποτέλεσμα είναι πολύ καλό σε επίπεδο προστασίας από τη διάβρωση και αρκετά ανθεκτικό, όμως σε βαριά ταλαιπωρία αρχίζει να δείχνει χαρακιές και σημάδια (χωρίς, βέβαια, αυτό να είναι κάτι ιδιαίτερα ενοχλητικό εάν μιλάμε για ένα σκληρής χρήσης επιχειρησιακό μαχαίρι).
Οι πραγματικά ανθεκτικές επικαλύψεις είναι οι υψηλότερου κόστους και αντίστοιχα υψηλότερης τεχνολογίας επικαλύψεις, στις οποίες υπάρχει απόθεση κάποιου υλικού με μεγάλη σκληρότητα και επιφανειακή αντοχή πάνω στο ατσάλι, προσφέροντας μια τελική επιφάνεια με διαφορετικό χρωματισμό και μεγαλύτερη αντοχή στην ταλαιπωρία σε σύγκριση με το σκέτο μέταλλο. Το αποτέλεσμα είναι παρόμοιο με αυτό της σκληρής ανοδίωσης του αλουμινίου, αλλά βέβαια η τεχνική δεν είναι ίδια, αφού η ανοδίωση του αλουμινίου δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο και στο ατσάλι. Για την πραγματικά ανθεκτική επικάλυψη του ατσαλιού, υπάρχουν διάφορες επιλογές πραγματικά υψηλής τεχνολογίας, όπως το TiCN (titanium carbonitride), ένα σαφώς πιο ανθεκτικό είδος επικάλυψης σε σχέση με όλα τα φθηνότερα και χαμηλότερης τεχνολογίας, αλλά και το Black-T που βασίζεται σε χημικά πολυμερή, το Cerakote που φτιάχνει πολύ σκληρή κεραμική επικάλυψη και το DLC που έχει μεγάλη εφαρμογή και στην αγορά της υψηλής ωρολογοποιίας. Πολύ ανθεκτικό, επίσης, είναι και το TiN (titanium nitride), ένα κεραμικό υλικό που χρησιμοποιείται σε χρυσαφί χρώμα σε τρυπάνια και εργαλεία, και σε πιο σκούρο γκρι χρώμα σε λάμες μαχαιριών διαφορετικών εταιρειών.
Η εμπειρία μας από πολλά και διαφορετικά μαχαίρια με μαύρες λάμες κάθε είδους, σε γενικές γραμμές συμβαδίζει με τα θεωρητικώς αναμενόμενα: κάποιες λάμες με απλό χρωματισμό teflon παραμένουν μαύρες μετά από πολλά χρόνια χρήσης, όμως με σημαντικά ίχνη φθοράς από τη σκληρή χρήση, ενώ ένα Microtech Mini Socom με επικάλυψη υψηλής τεχνολογίας TiN παραμένει σαν καινούριο μετά από δέκα χρόνια χρήσης-ομολογουμένως, όμως, το συγκεκριμένο μαχαίρι έχει χρησιμοποιηθεί πάρα πολύ αλλά έχει υποστεί πολύ λιγότερη βαριά ταλαιπωρία, άρα ίσως είναι και αυτός ένας παράγοντας που συμβάλλει στη καλύτερη διατήρησή του. Σε γενικές γραμμές, θα λέγαμε, ότι η μαύρη επικάλυψη σε μία λάμα είναι για πρακτικούς λόγους και όχι για ομορφιά: εάν κάποιος θεωρεί το μαχαίρι του συλλεκτικό κομμάτι που πρέπει να μείνει για πάντα αγρατζούνιστο, ας το κρατήσει στο συρτάρι και ας μην το χρησιμοποιεί. Τα μαχαίρια που χρησιμοποιούνται στην πράξη και σε πραγματικές συνθήκες, αργά ή γρήγορα θα αποκτήσουν σημάδια που θα μαρτυρούν τη χρήση και την ιστορία τους, αυτό όμως δεν είναι κάτι που θα πρέπει να μας πειράζει και να μας ενοχλεί-άλλωστε, μόλις συνηθίσεις και ξεπεράσεις την πρώτη γρατζουνιά, οι επόμενες πλέον δεν ενοχλούν και απλώς προσθέτουν στο μαχαίρι “παράσημα” πραγματικής χρήσης.
