Ένα από τα πιo συχνά ερωτήματα που ακούμε σε σχέση με τα μαχαίρια είναι “ποιά κόψη κόβει καλύτερα, η απλή ή η πριονωτή;” Φυσικά, η απάντηση δεν είναι τόσο απλή, αφού η σωστή λύση είναι διαφορετική ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε χρήσης.
του Κώστα Λακαφώση
Το περίφημο δίλημμα “απλή ή πριονωτή κόψη” δεν υπήρχε πριν 30 ή 35 χρόνια, όταν όλα τα μαχαίρια είχαν απλή κόψη και οι μόνες οδοντώσεις σε λάμες εμφανίζονταν σε μεγάλα μαχαίρια επιβίωσης όπως αυτά που έγιναν της μόδας από τις ταινίες του Ράμπο. Εκείνες οι οδοντώσεις όμως, ήταν από πολύ χοντρές έως και διακοσμητικές σε μερικές περιπτώσεις, και σίγουρα δεν είχαν καμία απολύτως σχέση με τη φυσιολογική χρήση ενός μαχαιριού. Όμως, ήδη από τότε υπήρχε η ιδέα του πριονωτού μαχαιριού σε κάποιες πολύ συγκεκριμένες ειδικές εφαρμογές, όπως το πριονωτό μαχαίρι του ψωμιού που υπάρχει ίδιο ακριβώς και σήμερα. Το παράδειγμα του ψωμιού είναι ίσως και το πιο χαρακτηριστικό ώστε να ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας, αφού παρουσιάζει με μεγάλη ακρίβεια το πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει ένα μαχαίρι όταν προσπαθεί να κόψει ένα μαλακό υλικό το οποίο υποχωρεί ή γλιστράει από την κόψη. Οι οδοντώσεις του μαχαιριού λύνουν το πρόβλημα, μπαίνοντας με “επιθετικό” τρόπο μέσα στο υλικό και ξεκινώντας μια τομή στην οποία συνεχίζουμε “πριονίζοντας” και όχι σπρώχνοντας το μαχαίρι ευθεία προς τα κάτω. Επιπλέον, από τα κλασικά μαχαίρια ψωμιού της κουζίνας γνωρίζουμε και ένα ακόμα σημαντικό πλεονέκτημα της πριονωτής κόψης: ότι λειτουργεί ικανοποιητικά ακόμα κι αν έχεις χρόνια ολόκληρα να την ακονίσεις, ενώ η κλασική απλή κόψη απαιτεί τακτικό ακόνισμα για να λειτουργήσει.
Έτσι, αν ψάχνουμε την αρχική σκέψη γύρω από την ιδέα της προσθήκης οδοντώσεων στα μαχαίρια γενικής χρήσης, δεν θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο “μαχαίρι του Ράμπο” αλλά μάλλον στο πριονωτό μαχαίρι του ψωμιού!
Η πατρότητα της ιδέας δεν μπορεί να αποδοθεί σε έναν μοναδικό και συγκεκριμένο “εφευρέτη”, όμως είναι βέβαιο ότι για την εξάπλωση και τη διάδοση της ιδέας της χρήσης μίας νέας γενιάς καλοσχεδιασμένων και πολύ κοφτερών οδοντώσεων σε μαχαίρια υψηλής ποιότητας θα πρέπει να ευχαριστήσουμε τον Sal Glesser, ιδιοκτήτη της αμερικανικής εταιρείας Spyderco, που με το Worker (και έπειτα το Police, το Co-Pilot και τα άλλα μαχαίρια της εταιρείας του) ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 να αλλάζει τον παγκόσμιο χάρτη στην αγορά του πτυσσόμενου μαχαιριού. Οι οδοντώσεις της Spyderco ήταν από την αρχή σχεδιασμένες για να κόβουν, με τη λογική του πριονωτού μαχαιριού κουζίνας, και όχι για να πριονίζουν ξύλα όπως π.χ. οι λάμες των πριονιών στους ελβετικούς σουγιάδες. Οι οδοντώσεις αυτές ήταν πιο ρηχές από αυτές ενός πριονιού, αλλά ήταν πολύ κοφτερές και με εναλλαγές στην καμπύλη των δοντιών ώστε να καλύπτουν διαφορετικής σκληρότητας και υφής υλικά. Όποιος έχει χρησιμοποιήσει ποτέ ένα τέτοιο μαχαίρι, ξέρει από πρώτο χέρι ότι μιά τέτοια κόψη είναι εξαιρετικά ικανή απέναντι σε μαλακά υλικά (όπως η ώριμη ντομάτα), αλλά είναι και σημαντικά καλύτερη σε σχέση με την απλή κόψη όταν θέλουμε να κόψουμε υλικά από σκληρές ίνες (όπως το καραβόσχοινο ή οι ιμάντες υψηλής αντοχής). Εκεί που υστερεί είναι σε τομές ακριβείας: για παράδειγμα, με μια πριονωτή κόψη δεν μπορείς να σκαλίσεις κάτι από ξύλο, ενώ είναι αδύνατον να κόψεις μια κανονική λεπτή φέτα από τυρί (γιατί η πριονωτή λάμα θέλει να στρίψει και να μπει βαθύτερα στο τυρί και όχι να κατέβει ευθεία προς τα κάτω). Για να μπούμε και σε πιο συγκεκριμένα κυνηγετικά ζητήματα, με μια πριονωτή λάμα είναι αδύνατον να γδάρεις ένα μεγάλο τριχωτό θήραμα, είναι όμως ένα χρήσιμο επιπλέον εργαλείο αν διαθέτεις παράλληλα και ένα κλασικό μαχαίρι γδαρσίματος, αφού το πριονωτό μπορεί να βοηθήσει σε μερικά συγκεκριμένα δύσκολα σημεία του τεμαχισμού του θηράματος.
Ένα σημαντικό ζήτημα στη σύγκριση ανάμεσα σε απλή και πριονωτή λάμα είναι το θέμα του ακονίσματος, όπου εδώ υπάρχουν και θετικά καί αρνητικά σημεία στην καθεμιά λύση. Το γενικό συμπέρασμα, πάντως, είναι ότι το πριονωτό μαχαίρι ακονίζεται πιό δύσκολα, αντέχει όμως πολύ περισσότερο αφού λειτουργεί ικανοποιητικά ακόμα και μετά από αρκετή χρήση. Για το ακόνισμά του, οι κλασικές επίπεδες πέτρες είναι εντελώς ακατάλληλες, αφού απλώς χαλάνε τις οδοντώσεις χωρίς να τις ακονίζουν. Για να ακονίσουμε σωστά ένα οδοντωτό μαχαίρι, χρειαζόμαστε κάποιο είδος τεχνητής κεραμικής πέτρας ακονίσματος με τριγωνική ή ελαφρά καμπύλη ακμή, έτσι ώστε να μπορούμε να ακονίσουμε τις ίδιες τις οδοντώσεις εσωτερικά. Όμως, το σημαντικό είναι ότι, ακόμα και με μέτριο ακόνισμα, ή ακόμα κι αν γλιστρήσει και χτυπήσει η κόψη μας σε κάτι σκληρό, η ικανότητα του μαχαιριού δεν χάνεται στο ποσοστό που συμβαίνει κάτι τέτοιο σε ένα μαχαίρι με απλή κόψη. Αυτός είναι και ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο η πριονωτή κόψη προτιμάται σε μαχαίρια διάσωσης ή έκτακτης ανάγκης.
Το ιδιο ισχύει και στα πολύ μικρά μαχαίρια με λάμα 2-3 εκατοστών, όπως αυτά που κρεμάμε στα κλειδιά μας για μια στιγμή ανάγκης. Στις πολύ μικρές λάμες, η πριονωτή κερδίζει με διαφορά, αφού οι οδοντώσεις δίνουν επίδοση πολύ μεγαλύτερου μαχαιριού σε μια στιγμή που θα χρειαστούμε να κάνουμε μια λίγο πιο βαριά δουλειά και δεν θα έχουμε ένα κανονικό μαχαίρι στη διάθεσή μας.
Συμβιβασμός ανάμεσα στην πριονωτή και την απλή κόψη είναι η λάμα που διαθέτει και τα δύο είδη κόψης ταυτόχρονα, συνήθως με τις οδοντώσεις πιο κοντά στη λαβή και την απλή κόψη κοντά στη μύτη. Αυτή η λύση, δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε ιδανική, ούτε καλύτερη, ούτε και χειρότερη. Είναι μια ακόμα συμβιβαστική λύση που συνδυάζει δύο διαφορετικά χαρακτηριστικά, δίνοντας ταυτόχρονα και από τα δύο είδη κόψης, όμως από μισό μήκος από το καθένα. Είναι απολύτως στην κρίση του κάθε χρήστη για κάθε συγκεκριμένη εφαρμογή και ανάγκη εάν είναι καλύτερη ή χειρότερη λύση σε σύγκριση με την ολόκληρη απλή ή ολόκληρη πριονωτή λάμα. Όσα χρόνια κι αν αναζητούμε το “ιδανικό μαχαίρι για όλες τις χρήσεις”, πλέον ξέρουμε πολύ καλά ότι δεν θα το βρούμε ποτέ, αφού το “ιδανικό μαχαίρι” αλλάζει κάθε μέρα ανάλογα με τη χρήση. Πραγματικά ιδανική λύση δεν είναι άλλη από τα δύο διαφορετικά μαχαίρια-ένα με απλή λάμα, λεπτή και καλοακονισμένη για τα κοψίματα ακριβείας, και άλλο ένα με πριονωτή λάμα που θα αναλαμβάνει τις πιό δύσκολες δουλειές. Είχαμε κάνει το πείραμα, άλλωστε, επί αρκετό καιρό όταν χρησιμοποιούσαμε σε καθημερινή βάση ένα πολυεργαλείο Leatherman Wave στο οποίο προσπαθούσαμε να κρατήσουμε στατιστική, παρατηρώντας πόσες φορές την ημέρα ανοίγαμε την απλή λάμα και πόσες την πριονωτή. Γρήγορα διαπιστώσαμε ότι η αναλογία ήταν πολύ κοντά στο 50-50, οπότε και βεβαιωθήκαμε οριστικά και αμετάκλητα ότι το δίλημμα “απλή ή πριονωτή λάμα” είναι αδύνατον να απαντηθεί συνολικά.
Κλείνουμε με μια παρατήρηση που δεν είναι άσχετη με το συγκεκριμένο δίλημμα: ένα πείραμα που αξίζει να επιχειρήσει κανείς είναι να ακονίσει ένα από τα μαχαίρια απλής, ευθείας κόψης, χρησιμοποιώντας όμως μια χοντρή πέτρα ακονίσματος, ή, ακόμα καλύτερα, μια μεσαία διαμαντόπετρα. Στο συνηθισμένο ακόνισμα των μαχαιριών, προτείνεται στο τέλος να περάσεις την κόψη με μια πιο λεπτή πέτρα, ώστε να γυαλίσει η κόψη και να γίνει λεπτή και πολύ κοφτερή, όμως στο πείραμά μας αξίζει να δοκιμάσουμε να αφήσουμε την κόψη στο πρώτο στάδιο του ακονίσματος, δημιουργώντας μιά κόψη πιό “άγρια”, που στο μάτι θα μοιάζει με απλή, όμως στον μεγεθυντικό φακό θα μοιάζει πριονωτή. Αυτή η κόψη είναι πολύ αποτελεσματική όταν θέλουμε να κόψουμε σχοινιά ή άλλα ινώδη υλικά, χρειάζεται όμως δοκιμή γιατί αυτό το είδος του “χοντρού” ακονίσματος δεν ταιριάζει με όλα τα ατσάλια και με όλα τα είδη μαχαιριών. Όπως και σε οτιδήποτε άλλο, όμως, σχετικό με τα μαχαίρια και τη χρήση τους, κλείνουμε επιμένοντας ότι δεν υπάρχουν θεωρίες και “παγκόσμιες σοφίες” που να καλύπτουν όλες τις περιπτώσεις, παρά μόνο η πραγματική δοκιμή σε αληθινή χρήση και σε αληθινές συνθήκες, ώστε να βγάλει κανείς από μόνος του τα δικά του πρακτικά συμπεράσματα.
