Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα μαχαίρια αμερικανών κατασκευαστών έχουν λάμες που ακολουθούν τις γραμμές ενός παραδοσιακού ιαπωνικού μαχαιριού, του Τάντο. Πόση σχέση όμως έχουν τα αμερικανικά “τάντο” με τα αυθεντικά;

του Κώστα Λακαφώση 

Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα “ιαπωνικών” μαχαιριών που πέρασαν στην αμερικανική αγορά είναι η πολύ επιτυχημένη σειρά των Τάντο που παρουσίασε η Cold Steel για πρώτη φορά το 1981, τα οποία και παραμένουν σε παραγωγή ακόμα και σήμερα, τριάντα χρόνια αργότερα. Δεν είναι λίγοι αυτοί, μάλιστα, που θεωρούν, ότι αυτή η συγκεκριμένη σειρά μαχαιριών ήταν αυτή που έβαλε την αμερικανική εταιρεία στον παγκόσμιο χάρτη και την έκανε γνωστή.

Τα μαχαίρια αυτά δεν ήταν για όλους, ούτε και σημείωσαν ποτέ τεράστιες πωλήσεις, αφού ήταν ιδιαίτερα στον προσανατολισμό και αρκετά ακριβά σε κόστος. Όμως, ήταν ένα άριστο εργαλείο μάρκετινγκ για μιά εταιρεία που ήθελε να πλασαριστεί ως ο εξειδικευμένος κατασκευαστής που έχει ως απόλυτη προτεραιότητά του την κορυφαία ποιότητα. Τα επόμενα χρόνια, αρκετές ακόμα αμερικανικές εταιρείες κυκλοφόρησαν μαχαίρια σταθερής ή πτυσσόμενης λάμας ακολουθώντας κάποια παραλλαγή του “ιαπωνικού” τάντο-η λέξη “ιαπωνικού” σε εισαγωγικά, αφού στην πραγματικότητα η σύγχρονη αμερικανική εκδοχή του τάντο αντλεί μόνο την έμπνευση και τίποτα άλλο σε σχέση με το ιαπωνικό πρωτότυπο που χρονολογείται τουλάχιστον δέκα αιώνες νωρίτερα.

Ας ξεκινήσουμε όμως από την ιστορία και τα χαρακτηριστικά ενός πραγματικού ιαπωνικού τάντο για να δούμε τί σχέση έχει με τις σύγχρονες εκδοχές του: το τάντο είναι το μικρότερο από τα ιαπωνικά σπαθιά, αφού η αρχή της ιστορίας του το κατατάσσει ανάμεσα στα όπλα και όχι στα εργαλεία. Το μακρύτερο ιαπωνικό σπαθί είναι το daito, ακολουθούν σε μήκος τα tachi και katana (αυτά που κυρίως γνωρίζουμε ως “ιαπωνικά σπαθιά”) και έπειτα υπάρχει το wakizashi που είναι ένα κοντό σπαθί που φοριέται στη ζώνη, συνήθως ζευγάρι με katana. Το tanto είναι το πιό κοντό από όλα, με μήκος έως τριάντα εκατοστά, και παραδοσιακά ήταν “ζευγάρι” με το tachi, το μακρύ σπαθί του ιππικού που κρέμεται από τη ζώνη με την κόψη προς τα κάτω (σε αντίθεση με το katana που φοριέται περασμένο μέσα από τη ζώνη και με την κόψη προς τα πάνω). Το tanto σχεδιάστηκε ως όπλο, και άρα έπρεπε να είναι ισχυρό και ανθεκτικό στα δυνατά χτυπήματα, με ισχυρή μύτη που να μπορεί να διαπεράσει την πανοπλία ή τα βαριά ρούχα του αντιπάλου. Το σχήμα της λάμας, το τελικό ακόνισμα, το γυάλισμα και η μέθοδος κατασκευής είναι παρόμοια όπως και στα μακρύτερα ιαπωνικά σπαθιά, απλώς στο τάντο η διαδικασία είναι προσαρμοσμένη σε μία λάμα μικρότερου μήκους και χωρίς την μεγαλύτερη καμπύλη που σχηματίζουν κάποια μακρύτερα μαχαίρια.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε, ότι η αναφορά μας στα ιαπωνικά σπαθιά είναι ιδιαιτέρως περιληπτική και έχει απλώς το νόημα της σύγκρισης με τα αντίστοιχα σύγχρονα μαχαίρια, αφού είναι αδύνατον να χωρέσουν σε λίγες γραμμές όλες οι πληροφορίες για μια απίστευτης ιστορικής, καλλιτεχνικής αλλά και τεχνικής αξίας παράδοση αιώνων όπως είναι η κατασκευή ενός χειροποίητου ιαπωνικού σπαθιού. Μπορεί κανείς να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες στο Διαδίκτυο, αλλά και να διαβάσει κάποιο από τα πολλά βιβλία που έχουν γραφτεί για το ιαπωνικό σπαθί και την μακρά ιστορία του-για τη συγκεκριμένη αναφορά μας, όμως, ας αρκεστούμε στις γενικές πληροφορίες που μας ορίζουν το υπόβαθρο και τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αυθεντικού τάντο, ώστε να μπορέσουμε να το συγκρίνουμε με τις σύγχρονες εκδοχές του.

Στην ουσία, αυτό που κυρίως ορίζει ένα σύγχρονο τάντο δεν είναι τίποτα παραπάνω από τη μύτη του, αφού, ειδικά στα πτυσσόμενα μαχαίρια (όπως π.χ. το Benchmade Stryker που φαίνεται και στις φωτογραφίες μας) δεν υπάρχει κανένα άλλο ιαπωνικής προέλευσης χαρακτηριστικό: ούτε η καμπύλη της λάμας, ούτε το σχήμα της λαβής ούτε άλλο τίποτα παραπέμπει στην ιστορική καταγωγή του μαχαιριού (όπως τουλάχιστον παραπέμπουν τα σταθερής λάμας tanto της Cold Steel). Άρα, αυτό που κυρίως μας απασχολεί είναι η μύτη του μαχαιριού, η οποία συναντάται κυρίως σε τρεις διαφορετικές παραλλαγές: η πρώτη και πιο “παραδοσιακή” είναι η εκδοχή της Cold Steel, όπως χρησιμοποιείται σε όλες τις εκδοχές από τα μεγάλα μαχαίρια σταθερής λάμας μέχρι και τη σειρά των πτυσσόμενων της ίδιας οικογένειας. Η δεύτερη εκδοχή είναι αυτή της Benchmade (και αρκετών ακόμα κατασκευαστών), όπου διατηρείται το βασικό σχήμα με το πρισματικό σχήμα της μύτης, με διαφορετική γωνία της μύτης όμως έτσι ώστε να σχηματίζεται ένα λίγο πιο λεπτό και μακρύ σχήμα που θυμίζει περισσότερο τα κλασικά σχήματα μαχαιριών, απλώς με μια γωνία ανάμεσα σε δύο ευθύγραμμα τμήματα κόψης αντί για καμπύλη. Η τρίτη εκδοχή είναι αυτή που χρησιμοποιεί κυρίως ο Strider στα μαχαίρια του (αλλά και άλλοι κατασκευαστές πρόσφατα), όπου το πρισματικό σχήμα και το ακόνισμα υπάρχει μόνο στη μία πλευρά της λάμας, με την άλλη πλευρά εντελώς επίπεδη. Καμία από τις τρεις εκδοχές του τάντο δεν ακολουθεί πιστά τον παραδοσιακό ιαπωνικό σχεδιασμό, όμως ειδικά η τρίτη εκδοχή είναι η πιο μακρινή, όχι μόνο σε σχεδιασμό αλλά και σε φιλοσοφία: το παραδοσιακό ιαπωνικό σπαθί είναι ένα χειροποίητο κομψοτέχνημα που έχει απόλυτη συμμετρία και τέλειες καμπύλες και κλίσεις, άρα δεν έχει απολύτως καμία σχέση με ένα χοντροφτιαγμένο και από τη μια πλευρά ακονισμένο μαχαίρι για στρατιωτική χρήση. Τουλάχιστον, η εκδοχή της Benchmade και όσων ακολουθούν την ενδιάμεση λύση, έχει σεβαστεί τη συμμετρία του πρωτοτύπου και την ισχυρή και ανθεκτική μύτη, όμως στην πράξη το μαχαίρι αυτό δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα κανονικό μαχαίρι καλής ποιότητας για σκληρή χρήση, το οποίο απλώς δεν είναι ακονισμένο με καμπύλη κόψη αλλά με δυο ευθείες που συναντώνται σε μια ακονισμένη αμβλεία γωνία. Η εκδοχή της Cold Steel είναι λίγο πιο κοντά στο πρωτότυπο, κυρίως από άποψης αισθητικής, αφού στην πράξη οι διαφορές είναι πολύ σημαντικές: το αμερικανικό τάντο είναι ένα μαχαίρι που κόβει πολύ καλά με την κόψη του και απλώς έχει πολύ ενισχυμεη μύτη, ενώ το αυθεντικό ιαπωνικό τάντο είναι ένα όπλο που είναι φτιαγμένο για να τρυπάει ή για να δημιουργεί τομές με το μπροστινό τμήμα της κόψης, στη μύτη του (στο kissaki όπως λέγεται). Το σχήμα και το ακόνισμα μπορεί εκ πρώτης όψεως να μοιάζει, όμως η σημαντικότατη διαφορά είναι ότι στο πραγματικό ιαπωνικό τάντο δεν υπάρχει γωνία ανάμεσα σε δύο ευθύγραμμα τμήματα της κόψης, αλλά υπάρχει μια συνεχής καμπύλη που γυρίζει προς τα πάνω πιο έντονα λίγο πριν τη μύτη, ενώ το ακόνισμα είναι τέλειο στο σημείο αυτό ώστε να διευκολύνεται η διατρητική ικανότητα του σπαθιού. Στην αμερικανική εκδοχή, η μύτη είναι σχηματισμένη περισσότερο με τη λογική του λοστού ή του ξυλουργικού σκαρπέλου, παρά με τη λογική του μαχαιριού, και η αντοχή στη σκληρή χρήση είναι πιο σημαντική από την επίδοση. Μιλώντας, μάλιστα, ειδικά για τη σειρά Tanto της Cold Steel, υπάρχει και μία ακόμα σημαντική διαφορά που μπορεί να παρατηρήσει κανείς σε σχέση με την ιαπωνική παράδοση, και αυτή βρίσκεται στη χρήση του ατσαλιού San Mai III που προσφέρει πολύ σκληρό μέταλλο στην κόψη και μαλακό εκατέρωθεν, αφού η λάμα χρησιμοποιεί τρεις στρώσεις ατσαλιού με ένα φύλλο σκληρού ατσαλιού ανάμεσα σε δύο στρώσεις πιο μαλακού αλλά πιο ανθεκτικού στην ταλαιπωρία. Αυτό το ατσάλι μπορεί όντως να είναι υψηλής τεχνολογίας και ιαπωνικής προέλευσης, όμως δεν έχει καμία σχέση με την παραδοσιακή λύση στο ίδιο πρόβλημα, που στα αυθεντικά ιαπωνικά σπαθιά λειτουργεί αντίστροφα: ένα σκληρό φύλλο ατσαλιού σφυρηλατείται στην εξωτερική πλευρά μίας πιο μαλακής και ενδοτικής ράχης που δίνει αντοχή στο τελικό αποτέλεσμα. Το συμπέρασμά μας, πάντως, δεν είναι αρνητικό από πρακτικής απόψεως. Αυτό που επισημαίνουμε είναι ότι η σύγχρονη εκδοχή των μαχαιριών τάντο έχει ελάχιστη σχέση με το αυθεντικό ιαπωνικό τάντο, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα σύγχρονα τάντο (σταθερής ή πτυσσόμενης λάμας) δεν είναι καλά μαχαίρια ή ότι δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένες ανάγκες. Αν αφήσουμε τη σύγκριση με την ιστορία και την παράδοση, μπορούμε να εξετάσουμε τα μαχαίρια αυτά από καθαρά πρακτική άποψη, όπου και ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει εάν το συγκεκριμένο σχήμα λάμας τον εξυπηρετεί στις συγκεκριμένες ανάγκες του. Ας μην σταθούμε στο όνομα- έστω κι αν δεν πρόκειται για αυθεντικό, παραδοσιακό τάντο, εάν το συγκεκριμένο μαχαίρι μας αρέσει και ταιριάζει στη χρήση μας, δεν υπάρχει κανένας λόγος για να μην το επιλέξουμε.